«Στο εξής πρέπει να λέμε όχι ότι οι Έλληνες πολεμούν σας ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες».
Ουίνστον Τσώρτσιλ, 1874-1965, Βρετανός πρωθυπουργός, Νόμπελ 1953 (σε ραδιοφωνικό του μήνυμα, σχετικά με τις νίκες των Ελλήνων στον πόλεμο της Αλβανίας του 1940 –η γνησιότητα της φράσης αμφισβητείται, αλλά υπάρχει σχετική ηχογράφηση).
Παροιμιώδης έμεινε στην ιστορία η φράση αυτή που αποδόθηκε στον Βρετανό Πρωθυπουργό για τους Έλληνες. Ακόμα και αν αμφισβητείται η γνησιότητα ή η πατρότητά της, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ σε τηλεγράφημά του προς τον Έλληνα Πρωθυπουργό έγραψε αναφερόμενος στο αδούλωτο φρόνημα και τον ηρωισμό των Ελλήνων: «οι Έλληνες κέρδισαν τον θαυμασμό όλων των ελεύθερων λαών του κόσμου».

Εύλογα αναρωτιέται κανείς ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα στον ήρωα και τον Έλληνα.
Στο άκουσμα της λέξης Ήρωας, το μυαλό μας πάει σε κάτι σπουδαίο, σε κάτι που ξεπερνά τα ανθρώπινα μέτρα. Σκεφτόμαστε ότι ήρωας είναι κάποιος που κατέχει δυνάμεις σωματικές και ψυχικές, μεγαλύτερες από αυτές που έχει ο καθημερινός άνθρωπος και του επιτρέπουν να εκτελέσει πράξεις παράτολμες και ασυνήθιστες. Πράξεις που ευεργετούν ένα μεγάλο σύνολο ανθρώπων και γι’ αυτό κερδίζουν την αναγνώριση, την υστεροφημία, τον θαυμασμό της κοινωνίας και αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση.
Ο ηρωισμός δεν είναι συνυφασμένος με τον Έλληνα. Δεν είναι καν σύμφυτος με την ανθρώπινη φύση. Γεννιέται! Βρίσκει τη γενεσιουργό αιτία του στο δέος, τον φόβο μήπως και δεν φανεί κάποιος αντάξιος των περιστάσεων, στην ντροπή μήπως και δεν τιμήσει τους προγόνους του και στον εγωισμό μήπως και υπολείπεται των άλλων.
Για τον αρχαίο Έλληνα, ήρωας είναι εκείνος που έχει ένδοξο θάνατο στη μάχη και χαρίζει δόξα στον ίδιο και στην οικογένειά του. Ο Αχιλλέας, για παράδειγμα, είναι ήρωας γιατί εξαιτίας της πολεμικής του αρετής κέρδισε την αναγνώριση στους αιώνες. Από τον Ομηρικό ήρωα, τον Έκτορα, ακούγεται πρώτη φορά η φράση:

«φοβούμαι και των ανδρών το πρόσωπο και των σεμνών μητέρων,
αν μ' έβλεπαν ως άνανδρος να φεύγω από την μάχην·
ουδ' η καρδιά μου θέλει το, που μ' έμαθε να είμαι
γενναίος πάντοτε κι εμπρός να μάχομαι των Τρώων
χάριν της δόξας του πατρός και της δικής μου ακόμη»

σηματοδοτώντας την έννοια του ηρωισμού. Ανατρέχοντας στην ιστορία μέσα από τα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, βρίσκουμε τη περιβόητη φράση του Αισχύλου στην τραγωδία Πέρσαι: «Ώ παίδες Ελλήνων, ίτε, ελευθερούτε πατρίδ’, ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη, θήκας τε προγόνων, νυν υπέρ πάντων αγών». Ο Λεωνίδας στη μάχη των Θερμοπυλών, είναι ήρωας γιατί υπερασπίστηκε την πατρίδα του και το ιδανικό της ελευθερίας και είχε ένδοξο θάνατο. Αργότερα, με τα χρόνια η λέξη αλλάζει περιεχόμενο: ήρωας δεν θεωρούνταν εκείνος που πέθαινε στη μάχη, αλλά εκείνος που υπερασπιζόταν ανώτερα ιδανικά, όπως η πατρίδα και γενικότερα ηθικές και ανθρωπιστικές αξίες, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος της προσπάθειας και του αγώνα του. Ο Κολοκοτρώνης και ο Νικηταράς, για παράδειγμα, δεν σκοτώθηκαν σε μάχη, αλλά είναι ήρωες, γιατί υπερασπίστηκαν το ιδανικό της πατρίδας. Οι Έλληνες που πολέμησαν στα βουνά της Πίνδου το 1940 και μετά τους Γερμανούς κατακτητές και έζησαν μέχρι τα βαθιά γεράματα, είναι ήρωες, γιατί υπερασπίστηκαν το ιδανικό της ελευθερίας. Ο ίδιος ο Αδόλφος Χίτλερ σε λόγο πού εκφώνησε στις 10/5/1941, είπε: «Χάριν της ιστορικής αληθείας οφείλω να διαπιστώσω ότι μόνον οι Έλληνες, εξ όλων των αντιπάλων οι οποίοι με αντιμετώπισαν, πολέμησαν με παράτολμον θάρρος και υψίστην περιφρόνησιν προς τον θάνατον». Σήμερα, θεωρούμε ήρωα τον καθημερινό άνθρωπο που υπερασπίζεται την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, αγωνιζόμενος ενώπιον ορατών ή αόρατων εχθρών: την καταπίεση, τον ολοκληρωτισμό, τις διακρίσεις, την πείνα, την αρρώστια.
Πώς γεννιέται λοιπόν ο ηρωισμός;
Όταν ένας «μικρός» ασήμαντος άνθρωπος βρεθεί ενώπιον μιας μεγάλης ανάγκης, ενεργοποιεί δυνάμεις επιβίωσης που δεν νόμιζε ότι κατείχε ποτέ. Όταν αυτή η ανάγκη δεν είναι μόνο ατομική αλλά εθνική, τότε ανασύρει από το βάθος της ψυχής του την παράδοση, τους προγόνους του, τις πατρογονικές αρχές του. Τις εμποτίζει με περίσσιο θάρρος και τόλμη, με αφοβία και τρέλα! «Ο κόσμος μας έλεγε τρελούς. Ημείς, αν δεν είμεθα τρελοί, δεν εκάναμε την επανάσταση» είπε ο Κολοκοτρώνης. Μεθάει με ιστορίες του παρελθόντος και εξίσταται! Στην έκστασή του επάνω, ξεπερνά τα ανθρώπινα όρια της αυτοπροστασίας, της προφύλαξης, ακόμα και της λογικής. Τότε δείχνει αποκοτιά! Ρίχνεται στον αγώνα, χωρίς να υπολογίζει τίποτα: ούτε την προσωπική του ευτυχία, ούτε την ατομική του πρόοδο, ούτε τον ίδιο του τον εαυτό. Θυσιάζει τα πάντα! Φτάνει και στην αυτοθυσία!
Έτσι γεννιέται ο ηρωισμός. Και ο ασήμαντος άνθρωπος γίνεται «σημαντικός». Και ο μικρός άνθρωπος γίνεται «μέγας». Και ο Έλληνας γίνεται «ήρωας».

Σπυριδούλα Φάρου

ηρωισμός