Αρσάκειο στη γενέτειρα τού Α. Αρσάκη
Ο Απόστολος Αρσάκης, αφού είχε προσφέρει πολλά στην Ελλάδα αλλά και τη Ρουμανία, πήρε την απόφαση να προσφέρει κάτι στη γενέτειρά του, το μικρό χωριό της Ηπείρου, τη Χοταχόβα. Έτσι το 1870 μετά από μακρά αλληλογραφία με τις τοπικές αρχές, ίδρυσε εκεί σχολείο για να διδάσκεται η Ελληνική Γλώσσα.
Το σπίτι που γεννήθηκε ο Απόστολος Αρσάκης στη Χοταχόβα όπως είναι σήμερα.
Την απόφαση αυτή έλαβε με στόχο να δημιουργήσει εκεί ένα κέντρο Ελληνικού πολιτισμού, κάτι που δεν κατέστη δυνατό. Στο σχολείο αυτό θα φοιτούσαν αγόρια και κορίτσια για να αποκτήσουν μόρφωση και καλλιέργεια. Επιθυμία του Αρσάκη ήταν να γίνει η ιδιαίτερη πατρίδα του πνευματικό κέντρο της περιοχής. Με την οξυδέρκεια που διέθετε συνειδητοποίησε ότι το σχολείο θα μπορούσε να αναπτυχθεί μόνο αν το αναλάμβανε ένας έμπειρος εκπαιδευτικός φορέας γι αυτό και ζήτησε από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και τον Πρόεδρό της κ Ρομποτή να αναλάβει την οργάνωσή του. Στα σχολεία όμως της ΦΕ δεν φοιτούσαν αγόρια. Γνωρίζοντας την επιθυμία του Ευεργέτη το ΔΣ τής ΦΕ, σε μυστική συνεδρίαση που έγινε στις 8 Νοεμβρίου 1870 η ΦΕ πήρε την απόφαση να επεκτείνει- όπου ήταν δυνατό- τις δραστηριότητές τής Εταιρείας και στην εκπαίδευση των αγοριών ώστε να εκπληρώσει πλήρως να εκπληρώσει τον σκοπό τής ίδρυσής της που ήταν ακριβώς η εκπαίδευση τού λαού.
Άποψη της Χοταχόβας
Την άνοιξη του 1871 η ΦΕ έστειλε στη Χοταχόβα παλαιό στέλεχος τής Ελληνικής προξενικής υπηρεσίας για να κατοπτεύσει την περιοχή . Ο απεσταλμένος επισήμανε τις πολλές δυσκολίες που υπήρχαν. Η Εταιρεία όμως ανέλαβε το σχολείο παρά τις δυσχέρειες. Ο Αρσάκης προίκισε το σχολείο με ακίνητη περιουσία στην Κωνσταντινούπολη και με νέα συμβολαιογραφική πράξη στις 20 Φεβρουαρίου 1871, δώρισε άλλες 75.000 δρχ. στη ΦΕ για να έχει την Εποπτεία του σχολείου στη Χοταχόβα δαπανώντας ετησίως 2.500- 3.000 δρχ.
Έγγραφο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας προς τον Απόστολο Αρσάκη σχετικό με το σχολείο της Χοταχόβας.
Εντυπωσιακή είναι η επιστολή που ο Ευεργέτης απευθύνει στον Πρόεδρο της ΦΕ Π. Ρομποτή [ ΑΝ,ΑΑ,651] κατά τα τέλη του καλοκαιριού του 1871 . Μεταξύ άλλων γράφει ο Αρσάκης: « Γνωρίζω ἐκ πείρας ὃτι εἰς τάς χεῖρας τῆς Ἑταιρείας ὃλα προκόπτουν, ὃλα καρποφοροῦν καί εἰς αὐτήν καί μόνον πρέπει νά ἀποδώσει το Γένος ὃ,τι καλόν εἲτε τερπνόν προκύψει ἐκ τῶν ὀβολῶν τους ὀποίους ἠδυνήθην και ἐγώ να συνεισφέρω εἰς ἀναγέννησιν τῆς Ἑλλάδος»… «Ὑμεῖς μέν ὀνομάζετε τοῦτο τέκνον ἐμόν, ἐγώ δε κατά λόγον ὀρθώτερον ὀνομάζω καί θεωρῶ αὐτό ὑμέτερον τέκνον… καί θέλω νά δώσητε αὐτῷ …ζωήν…ἐν πάσῃ πληρεξουσιότητι καί ἀπολύτῳ ἐξουσίᾳ ἀπό μέρους μου.».
Το Αρσάκειο Χοταχόβας λειτούργησε ως αλληλοδιδακτικό και με νηπιαγωγείο μέχρι το 1920. Μέχρι το έτος 1911 η επικοινωνία τής ΦΕ με το σχολείο ήταν τακτική. Το 1920, όταν δημιουργήθηκε το Ανεξάρτητο Αλβανικό κράτος επιβλήθηκε σ’ αυτό ο έλεγχος της Αλβανικής κυβέρνησης και έπαψαν να φοιτούν εκεί μόνον οι Έλληνες τής περιοχής.Το 1926 το Αλβανικό κράτος ενημέρωσε τη Φ.Ε. ότι στο κτήριο του σχολείου λειτουργεί πλέον κυβερνητικό Αλβανικό σχολείο.
Το σχολείο που έκτισε ο Απόστολος Αρσάκης όπως είναι σήμερα.
Σήμερα το σχολείο έχει καταστραφεί και δεν χρησιμοποιείται πλέον ως εκπαιδευτήριο. Το ίδιο έχει συμβεί και με την Εκκλησία του Αγ. Γεωργίου που ο ευεργέτης είχε κτίσει στη Χοταχόβα. Τα χρόνια που πέρασαν και τα ιστορικά γεγονότα που μεσολάβησαν άλλαξαν τα δεδομένα . Το όνειρο του Αρσάκη για σπινθήρα Ελληνικής παιδείας στην περιοχή δεν πραγματοποιήθηκε τότε. Ίσως η ψυχή του Ευεργέτη να αγαλλίασε όταν αρκετά χρόνια αργότερα, οι ιστορικές συγκυρίες επέτρεψαν στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία να ιδρύσει το «Αρσάκειο Ελληνοαλβανικό Κολέγιο Τιράνων» ώστε τα νέα παιδιά τού γειτονικού αυτού κράτους να έχουν τη δυνατότητα να μετέχουν «τῆς ἡμετέρας παιδείας».
Αρσάκεια Σχολεία στην Ελλάδα κατά τον 19ο και 20ό αιώνα
Οι σχέσεις τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας με την Άνδρο και ιδιαίτερα με τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής που βρίσκεται στο Γαύριο χρονολογούνται από το 1842, όταν αγοράσθηκε από τη Μονή το οικόπεδο στην οδό Πανεπιστημίου όπου κτίστηκε το Αρσάκειο Μέγαρο.
Η Μονή Ζωοδόχου Πηγής στο Γαύριο της Άνδρου.
΄Ετσι το 1867 η ΦΕ αποφασίζει να ιδρύσει σχολείο σε ενοικιασμένο κτήριο που ανήκε στη Μονή Ζωοδόχου Πηγής της Άνδρου.Το σχολείο έκλεισε τον επόμενο χρόνο λόγω του μικρού αριθμού των μαθητριών αλλά και των δυσκολιών που παρουσίαζε η εποπτεία του, αφού η ακτοπλοϊκή συγκοινωνία με το νησί ήταν πολύ σπάνια και δύσκολη.
Το λιμάνι του Γαυρίου στην Άνδρο. ArthourTower, Εικόνες από την Άνδρο του 1840, Καϊρειος Βιβλιοθήκη Άνδρου..
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΑΒΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΗΣ ΜΑΝΗΣ
Η Αβία είναι ένα παραλιακό χωριό στον Μεσσηνιακό κόλπο, σε απόσταση 10 χιλιομέτρων από την Καλαμάτα, κτισμένο στη θέση που βρισκόταν στην αρχαιότητα η Ομηρική πόλη Ίρη. Εκεί το 1874 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία ίδρυσε σχολείο το 1874 με δασκάλα την Θεανώ Χορμόβα. Το σχολείο αυτό λειτούργησε μόνο ένα χρόνο και μετά έκλεισε κυρίως λόγω ελλείψεως μαθητριών. Αν λάβει κανείς υπόψη ότι η ΦΕ για να ιδρύσει σχολεία εκτός Αθηνών ερχόταν πρώτα σε επαφή με τις τοπικές αρχές και απαραίτητα υπήρχε αίτημα από κάποιον παράγοντα τής περιοχής, εντυπωσιάζει το γεγονός ότι εζητήθη η δημιουργία σχολείου για τη μόρφωση των κοριτσιών ακόμα και σε ένα μακρινό χωριό τῆς Πελοποννήσου.
Άποψη της Αβίας Μάνης όπως είναι σήμερα.
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΣΤΥΡΩΝ ΕΥΒΟΙΑΣ
Το 1885 ιδρύθηκε σχολείο στα Στύρα Ευβοίας. Το σχολείο λειτούργησε μέχρι το 1892 . Δυστυχώς έκλεισε κι αυτό για τους ίδιους ακριβώς λόγους με τα υπόλοιπα Αρσάκεια σχολεία, αφού οι δασκάλες που προσπάθησαν να διδάξουν εκεί αντιμετώπισαν την καχυποψία και πολλές φορές τις αντιδράσεις των κατοίκων.
Άποψη των Στύρων Ευβοίας σήμερα.
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΚΕΡΚΥΡΑΣ
Σε μία εποχή που το κράτος δεν ιδρύει κανένα σχολείο το οποίο να προσφέρει ανώτερη και επαγγελματική εκπαίδευση στις γυναίκες, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, λίγο πριν συμπληρώσει την πρώτη πεντηκονταετία του βίου της, προχώρησε στην ίδρυση και συντήρηση Παρθεναγωγείων όχι μόνο στην πρωτεύουσα αλλά και σε άλλα κομβικά σημεία τής χώρας. Το ΔΣ της Εταιρείας ήταν αποφασισμένο να έχει παρουσία σε όλες τις μεγάλες ιστορικές στιγμές του έθνους προσφέροντας, ακόμα και χωρίς κέρδος, μόρφωση στις Ελληνίδες.
Το λιμάνι της Κέρκυρας το 1924.
Στις 21 Μαΐου του 1864 υπογράφτηκε συνθήκη μεταξύ των τριών Δυνάμεων ,Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, με την οποία τα Επτάνησα πέρασαν οριστικά στην Ελληνική κυριαρχία. Τα Επτάνησα, μια ελληνική περιοχή που δεν είχε βιώσει την τουρκική κυριαρχία αλλά είχε βαθύτατη Δυτική επίδραση χρειαζόταν ελληνική παιδεία . Έτσι, σε αντίθεση προς τα άλλα Αρσάκεια σχολεία εκτός Αθηνών, η ΦΕ αποφάσισε να ιδρύσει εκεί πλήρες σχολείο με Παρθεναγωγείο από το οποίο θα αποφοιτούσαν δασκάλες. Για τη δημιουργία των σχολείων αυτών το Αρσάκειο συνεργαζόταν με τους Δήμους κάθε περιοχής οι οποίοι αναλάμβαναν την υποχρέωση να παραχωρήσουν κτήριο στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και εκείνη με τη σειρά της επέλεγε και πλήρωνε τους εκπαιδευτικούς και το βοηθητικό προσωπικό, εφοδίαζε το σχολείο με εποπτικά μέσα και είχε την εποπτεία του.
Το Αρσάκειο Κερκύρας ήταν το πρώτο πλήρες Σχολείο που δημιούργησε η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία εκτός Αθηνών. Μετά την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα το 1864, το ΔΣ σκέφθηκε να ιδρύσει σχολείο στα Επτάνησα , όπου θα μπορούσαν να σπουδάσουν οι νεαρές κοπέλες όχι μόνο των Επτανήσων αλλά και τής γειτονικής Ηπείρου. Παρά το γεγονός ότι η Κεφαλονιά είχε επανειλημμένως ζητήσει την ίδρυση Αρσακείου εκεί, η Εταιρεία προτίμησε την Κέρκυρα λόγω της γεωγραφικής της θέσης που εξυπηρετούσε καλύτερα τον δεύτερο στόχο. Έτσι το 1866 ιδρύθηκε το Αρσάκειο Κερκύρας.
Η εσωτερική αυλή του σχολείου όπως είναι σήμερα.
Στην πόλη τής Κέρκυρας ενοικιάστηκε κτήριο έναντι 130 δρχ το μήνα. Η Ελληνική κυβέρνηση προσέφερε στη ΦΕ εφάπαξ ενίσχυση 10.000 δρχ. Την οργάνωση του σχολείου ανέλαβε η Καλλιόπη Πετροκοκκίνου η οποία εργάστηκε με πολύ ζήλο. Σε διάστημα μόλις δύο μηνών οργάνωσε ένα πλήρες Παρθεναγωγείο. Τη διεύθυνσή του αργότερα ανέλαβε η Μαυρέττα Κίτσου, του Νηπιαγωγείου ανέλαβε η Χρυσάνθη Πρέβελη και του Αλληλοδιδακτικού η Κλεοπάτρα Μιχαλοπούλου. Τα επόμενα χρόνια τη Διεύθυνση ανέλαβαν η Βασιλική Τσίμα, η Αγγελική Μαυρέα –Βασιλακοπούλου, το 1917 η Ελένη Βαρουξάκη , το 1924 η Ελένη Σταμπόγλη και τέλος ο Ανδρέας Ραυτόπουλος.
Απόφοιτες του Αρσακείου Κερκύρας το 1913.
Το κτήριο στο οποίο στεγάσθηκε το σχολείο ευρίσκεται στην Παλαιά Πόλη, στην οδό Νικηφόρου Θεοτόκη 97, δίπλα στον Καθολικό Ναό του Αγίου Φραγκίσκου, στην περιοχή του Αγ. Αντωνίου. Το 1882 επισκευάσθηκε με χρήματα από το κληροδότημα της Αγγελικής Μόστρα. Το κτήριο όπως και όλα της Παλαιάς Πόλης είναι διατηρητέο και σήμερα στεγάζει το 5ο Δημοτικό Σχολείο της Κέρκυρας.
Όπως αναφέρει ο Ε. Ασώπιος[1] «ὁ τόπος ἐδέχθη τό καθίδρυμα τοῦτον μέ τοιοῦτον ζῆλον καί ἐνθουσιασμόν, ὣστε προοιωνίζεται μέλλον ἀξιολογώτατον». Σύμφωνα με τον κανονισμό του 1870 «Τό ἐν Κερκὐρᾳ Παρθεναγωγεῖον» περιελάμβανε α) Προκαταρκτικό Σχολείο, β) Ελληνικό Σχολείο, γ) Νηπιαγωγείο και δ) Διδασκαλείο. Το 1930 δημιουργήθηκε εκεί και Γυμνάσιο το οποίο διηύθυνε η Αγάθη Νικοκάβουρα, μία εξέχουσα μορφή των Γραμμάτων στην Κέρκυρα. Το Παρθεναγωγείο τής Κέρκυρας αναγνωρίστηκε από το Υπουργείο Παιδείας με το Διάταγμα της 24ης Απριλίου 1881, ως Διδασκαλείο του Κράτους, ισότιμο με το Διδασκαλείο της Αθήνας. Το 1871 φοιτούσαν σε αυτό 211 μαθήτριες και ο αριθμός τους αυξανόταν κάθε χρόνο αφού σπούδαζαν εκεί και υπότροφοι μαθήτριες από τα γειτονικά νησιά, την Ήπειρο, την Μικρά Ασία (μετά το 1922) και άλλες περιοχές της χώρας. Λόγω της ιδιαιτερότητας της περιοχής στο σχολείο εκτός προγράμματος διδασκόταν και η Ιταλική Γλώσσα.
Τελειόφοιτες του 1933. Στη δεύτερη σειρά οι εκπαιδευτικοί Δ . Πουλημένος (θεολόγος), Πανόπουλος (παιδαγωγός), Ευ. Κομμανού (Γυμνάστρια), η καθηγήτρια των Γαλλικών που οι μαθήτριες φώναζαν “Jusquela”, Eλ. Σταμπόγλη (διευθύντρια), Αγ. Νικοκάβουρα (φιλόλογος), η κ. Σούκα (επιμελήτρια), ο κ. Περίδης (Φυσικός) και ο κ. Ρομποτής (μαθηματικός).
Πρόεδροι της Διοικούσας Επιτροπής του Αρσακείου Κερκύρας διετέλεσαν οι Σπ. Βεντουράς, Αντ. Κασταμονίτης, Σπ. Γερακάρης, Ν. Μαρκέτος, Κ. Παλατιανός και Ν. Καλοσγούρος. Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία εμπλούτισε το σχολείο με όργανα για τη διδασκαλίας της Φυσικής και της Χημείας και Σουηδικής Γυμναστικής. Πολλοί αξιόλογοι εκπαιδευτικοί δίδαξαν σ΄αυτό όπως ο Ν. Λούβαρης, ο Μ. Σακελλαρόπουλος, ο Γερ. Ρομποτής, ένας από τους σημαντικότερους μουσικοπαιδαγωγούς της Κερκυρας, ο Κάρολος ντε λα Παλούδ, Ελβετοκερκυραίος γυμναστής και καθηγητής Φυσικής Αγωγής, και η γνωστή συγγραφέας Κατίνα Παπά, η οποία ήταν και απόφοιτος του σχολείου. Από το Αρσάκειο Κερκύρας αποφοίτησε και η ζωγράφος Μαρία Δεσύλα- Λαβράνου η οποία μάλιστα διαπίστωσε το ταλέντο της στη Ζωγραφική όταν βραβεύτηκε σε σχετικό διαγωνισμό που είχε διοργανώσει το σχολείο της.
Γυμναστικές επιδείξεις του Αρσακείου το 1933 στην πλατεία της Σπιανάδας.
Το Αρσάκειο Κερκύρας σταμάτησε να δέχεται νέες εγγραφές το 1934 αλλά συνέχισε να λειτουργεί μέχρι την αποφοίτηση και των τελευταίων μαθητριών του. Το 1937, βάσει νόμου, το κράτος κατάργησε τα Διδασκαλεία και ίδρυσε τις Παιδαγωγικές Ακαδημίες. Τα τελευταία χρόνια παρουσίαζε μεγάλο οικονομικό έλλειμμα , αλλά η ΦΕ συνέχισε να το χρηματοδοτεί για λόγους εθνικούς.
Λεύκωμα Αρσακειάδων τού 1927 από το Αρσάκειο Κερκύρας
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ
Η πόλη της Λάρισας, στο άκρο τού βασιλείου, αποτελούσε το επίκεντρο τού οικονομικού συγκοινωνιακού και πολιτικού ενδιαφέροντος στις αρχές του 20ού αιώνα. Η περιοχή παρουσίαζε επί πλέον πληθυσμιακή αύξηση και οικονομική δραστηριότητα.
ΕΙΚΟΝΑ 1. Η Η Λάρισα στις αρχές του 20ού αι.
Το αίτημα για τη δημιουργίας «Αρσακείου» στην πόλη είχε διατυπωθεί πολύ παλαιότερα από τον Δήμο Λαρίσης «διά τήν προσγενησομένην εἰς τόν τόπον ὠφέλειαν ἐκ τῆς συστάσεως αὐτοῦ» . Για διάφορους λόγους δεν ευοδώθηκε η προσπάθεια. Το αίτημα επανήλθε το 1902 ,όταν ο Δήμαρχος Λαρίσης απέστειλε στο ΔΣ της ΦΕ ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλεως εγκεκριμένο από τον Νομάρχη, με το οποίο εκφράζεται η ευχή να συσταθεί Αρσάκειο Παρθεναγωγείο στη Λάρισα. Το ψήφισμα διαβάστηκε στη συνεδρίαση του ΔΣ της ΦΕ της 10ης Ιουλίου 1902 .
Αναμνηστική φωτογραφία των Αρσακειάδων που αποφοίτησαν από το Αρσάκειο Λάρισας το 1925
Η θέση της πόλεως, στα βόρεια τότε σύνορα τού Ελληνικού κράτους έκανε τον Πρόεδρο της ΦΕ Κωνσταντίνο Καραπάνου να εισηγηθεί τήν ίδρυση σχολείου στη Λάρισα γιατί θα υπήρχε μεγάλη εθνική ωφέλεια, λόγω τής θέσης τής πόλης στα σύνορα με την όμορη τουρκοκρατούμενη επικράτεια,τονίζοντας ότι το εγχείρημα αυτό δεν θα ζημίωνε την Εταιρεία. Την εποπτεία τού σχολείου θα είχε εφορευτική επιτροπή αποτελούμενη από τον Μητροπολίτη Λάρισας, τον Νομάρχη και τον Δήμαρχο. Η συμφωνία της ΦΕ με τον Δήμο προέβλεπε την ετήσια επιχορήγηση του σχολείου από το Δήμο με το ποσό των 7000 δρχ, θα αναλάμβανε τα έξοδα πρώτης εγκατάστασης και αναγνώριζε στη ΦΕ το δικαίωμα να κλείσει το σχολείο αν ο Δήμος αθετήσει τις υποσχέσεις του. Έτσι, το ΔΣ της ΦΕ ενέκρινε στις 14 Αυγουστου του 1902 την ίδρυση του σχολείου και ανέθεσε στην Αγγελική Βασιλακοπούλου-Μαυρέα να μεταβεί στη Λάρισα και να οργανώσει το σχολείο.
Κατασκευή έκτυπων γεωγραφικών χαρτών στην Ε τάξη του Δημοτικού του Αρσακείου Λάρισας.
Τον Σεπτέμβριο του 1902 λοιπόν, λειτούργησε το Αρσάκειο Λαρίσης , το οποίο περιελάμβανε Διδασκαλείο, Πρότυπο Δημοτικό και Νηπιαγωγείο. Μετά την αποχώρηση της Αγγελικής Βασιλακοπούλου ορίστηκε αρχικά η Χριστίνα Δεσύλα την οποία διαδέχθηκε το 1903 η Ελπινίκη Καρακούση, μία πολύ μορφωμένη δασκάλα με σπουδές στη Γερμανία. Μόλις ανέλαβε τη διεύθυνση το ίδρυμα εξοπλίστηκε με τα απαραίτητα όργανα διδασκαλίας της Φυσικής, πίνακες και όργανα για το Νηπιαγωγείο και αρμόνιο για τη διδασκαλία τής Μουσικής. Η τοπική εφημερίδα «Όλυμπος» έγραφε: «Το Ἳδρυμα τοῦτο σύν τῷ χρόνῳ θέλει ἒσθε σπουδαῖος παράγων οὐχί μόνον τῆς Θεσσαλίας ἀλλά και πέραν τῶν συνόρων θέλει ἀναπτερώσει τάς ελπίδας πολλῶν Ἑλληνίδων προς τελειοτέραν ἐκπαίδευσιν.»
Διδασκαλία αριθμητικής στη Γ τάξη του Δημοτικού του Αρσακείου Λάρισας.
Το σχολείο στεγάστηκε αρχικά σε κτήριο που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Ιάσονος και Ηπείρου, ενώ μετεφέρθη αργότερα σε μεγαλύτερο κτήριο στην γωνία των οδών Βασιλέως Παύλου και Ασκληπιού. Δίδασκε σ΄ αυτό ο Διευθυντής του Διδασκαλείου Αρρένων Α. Σακελλαρίου (Ιστορία, Γεωγραφία, Οικιακη παιδαγωγική και Υγιεινή), ο Διευθυντής του Γυμνασίου Λάρισας Γ. Ζηκίδης (Ελληνικά) και οι καθηγητές Δελένδας (Θρησκευτικά) και Μ. Αναγνώστου (φυσικομαθηματικά). Στο Δημοτικό δίδασκαν οι Λαρισαίες δασκάλες Β. Πιπινοπούλου και Β. Χαραλάμπους.
Μάθημα Γεωμετρίας στο Αρσάκειο Λάρισας.
Το 1906 την Διεύθυνση ανέλαβε η Αικατερίνη Βαρουξάκη. «Ἀπό τῶν πρώτων ὡρῶν τῆς ἐν τῷ Ἀρσακείῳ άναλήψεως τῶν καθηκόντων αὐτῆς, ἡ Δεσποινίς Βαρουξάκη, διά τῆς πραγματικῆς μορφώσεώς της, τῆς εὐγένείας τοῦ χαρακτῆρος , τῆς προσήνειας τῶν τρόπων της ἐφείλκυσεν ἀμέριστον μέν τήν ὑπόληψιν καί τήν ἐκτίμησιν πάσης τῆς παρ’ἡμῖν κοινωνίας, εἰληκρινή δε τήν ἀγάπην τῶν ἐν τῷ σχολείῳ ἐκπαιδευομένων κορασίων.» γράφει η τοπική εφημερίδα «Σάλπιγξ». Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-1913 το σχολείο έκλεισε και η Αικατερίνη Βαρουξάκη πήγε στο Βόλο όπου και οργάνωσε το Νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Το 1914 άρχισε να λειτουργεί στην Λάρισα και Αστικό Αρσάκειο σχολείο.
Η διευθύντρια Ελ. Βαρουξάκη οργάνωσε Νοσοκομείο κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων.
Λόγω της γεωγραφικής θέσης της πόλεως, στο κέντρο του εύφορου Θεσσαλικού κάμπου, το ΔΣ της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας θεώρησε σημαντικό οι απόφοιτες δασκάλες, οι οποίες θα δίδασκαν στις γύρω περιοχές να έχουν γνώσεις γεωπονικής, γι αυτό και ανέθεσε το μάθημα της Γεωπονίας σε καθηγητή της Αβερωφείου Γεωπονικής Σχολής. Τα χρόνια που ακολούθησαν δεν έλειψαν τα λειτουργικά προβλήματα και οι διαφωνίες μεταξύ του Δήμου και της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, κυρίως όταν ο Δήμος απαιτούσε να δημιουργηθεί Οικοτροφείο ενώ η ΦΕ δεν ήθελε. Η Ελ. Βαρουξάκη παρέμεινε στη Διεύθυνση του σχολείου 10 χρόνια. Μετά τη διαδέχτηκαν ο Χρ. Οικονόμου, Μιχ. Παπαμαύρος, Παν. Αντωνόπουλος, Άννα Γιαννοπούλου, Δημ. Γαρδίκας και Ειρ. Χρυσοχόου...
Δραματοποίηση μαθήματος Ιστορίας στη Β τάξη του Δημοτικού Λαρισας
Η Δ΄ τάξη του Διδασκαλείου Λάρισας παρακολουθεί μαθήματα ζωοτεχνίας στη Γεωργική σχολή
Σε Λαρισινή Εφημερίδα της Κυριακής 3 Ιουλίου 1983 γράφει ο δημοσιογράφος Κώστας Περραιβός «Για τους νεώτερους σημειώνω ότι το Αρσάκειο στεγαζόταν σε τρία κτήρια από τα οποία τα δύο διώροφα και ένα ισόγειο. Διέθετε επί πλέον και ένα μεγάλο υπόστεγο και αυλή για γυμναστική Το κτηριακό αυτό συγκρότημα βρισκόταν εκεί όπου σήμερα είναι το ΙΚΑ [2] και αποτελούσε ιδιοκτησία της οικογενείας Οικονόμου. Το Αρσάκειο Λάρισας λειτούργησε από το 1903 έως το 1937. Προτιμήθηκε η Λάρισα γιατί τότε ήταν παραμεθόριος πόλη και σκοπός των Αρσακείων ήταν να σπουδάζουν Δασκάλες κορίτσια που προέρχονταν από την τουρκοκρατούμενη Μακεδονία και όταν τέλειωναν γύριζαν στον τόπο τους και εκτελούσαν εθνική αποστολή διδάσκοντας στα Μακεδονόπουλα τη γλώσσα των προγόνων τους, την ιστορία των Ελλήνων και τόνωναν το εθνικό φρόνημα των κατοίκων. Ήταν πραγματικά εθναποστολική η παρουσία τους ανάμεσα στους σκλαβωμένους Μακεδόνες, γι αυτό οι Βούλγαροι που αντελήφθησαν το ρόλο τους στράφηκαν με μανία εναντίον τους γιατί στέκονταν εμπόδιο στην προσπάθεια αφελληνισμού του Μακεδονικού πληθυσμού.
Μάθημα πραγματογνωσίας σε ξυλουργείο για τη Β' ταξη του Δημοτικού του Αρσακείου Λάρισας.
Μάθημα γεωπονικής του Αρσακείου Διδασκαλείου Λάρισας στη Γεωργική Σχολή.
Στο Αρσάκειο Λάρισας γίνονταν δεκτά και ντόπια κορίτσια από την Λάρισα αλλά με δίδακτρα.» Στο άρθρο του ο δημοσιογράφος ασχολείται με την Αρσακειάδα Μαρίνα Κονδύλη, η οποία αποφοίτησε από το Αρσάκειο το 1925. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της τα έζησε στη Λάρισα και διηγιόταν στα παιδιά της ότι όταν σχόλαγε το Αρσάκειο τις ακολουθούσε μέχρι τα σπίτια τους «ένα κοπάδι πεινασμένοι λύκοι» τα ονόματα μερικών μάλιστα τα είχε συγκρατήσει πολύ καλά. «Οι καθημερινοί κυνηγοί των Αρσακειάδων έστηναν παγανιά στην πλατεία του Ταχυδρομείου κι αν κάποια έσκαζε μειδίαμα την έπαιρναν κατόπι μέχρι το σπίτι. Κάποιος νεαρός αξιωματικός του ιππικού κάθε απόγευμα, καβάλα σε ένα ωραίο άλογο, έκοβε βόλτες γύρω από το Αρσάκειο, ελπίζοντας ότι κάποια θα υπέκυπτε στη γοητεία του.»
Δίπλωμα Αρσακειάδας έτους 1919
Απολυτήριο Αρσακειάδας του έτους 1921
Απόδειξη αγοράς χαρτικών για το Αρσάκειο Λάρισας
Η πόλη της Λάρισας, στο άκρο τού βασιλείου, αποτελούσε το επίκεντρο τού οικονομικού συγκοινωνιακού και πολιτικού ενδιαφέροντος στις αρχές του 20ού αιώνα. Η περιοχή παρουσίαζε επί πλέον πληθυσμιακή αύξηση και οικονομική δραστηριότητα.
ΕΙΚΟΝΑ 1. Η Η Λάρισα στις αρχές του 20ού αι.Το αίτημα για τη δημιουργίας «Αρσακείου» στην πόλη είχε διατυπωθεί πολύ παλαιότερα από τον Δήμο Λαρίσης «διά τήν προσγενησομένην εἰς τόν τόπον ὠφέλειαν ἐκ τῆς συστάσεως αὐτοῦ» . Για διάφορους λόγους δεν ευοδώθηκε η προσπάθεια. Το αίτημα επανήλθε το 1902 ,όταν ο Δήμαρχος Λαρίσης απέστειλε στο ΔΣ της ΦΕ ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλεως εγκεκριμένο από τον Νομάρχη, με το οποίο εκφράζεται η ευχή να συσταθεί Αρσάκειο Παρθεναγωγείο στη Λάρισα. Το ψήφισμα διαβάστηκε στη συνεδρίαση του ΔΣ της ΦΕ της 10ης Ιουλίου 1902 .
Αναμνηστική φωτογραφία των Αρσακειάδων που αποφοίτησαν από το Αρσάκειο Λάρισας το 1925
Η θέση της πόλεως, στα βόρεια τότε σύνορα τού Ελληνικού κράτους έκανε τον Πρόεδρο της ΦΕ Κωνσταντίνο Καραπάνου να εισηγηθεί τήν ίδρυση σχολείου στη Λάρισα γιατί θα υπήρχε μεγάλη εθνική ωφέλεια, λόγω τής θέσης τής πόλης στα σύνορα με την όμορη τουρκοκρατούμενη επικράτεια,τονίζοντας ότι το εγχείρημα αυτό δεν θα ζημίωνε την Εταιρεία. Την εποπτεία τού σχολείου θα είχε εφορευτική επιτροπή αποτελούμενη από τον Μητροπολίτη Λάρισας, τον Νομάρχη και τον Δήμαρχο. Η συμφωνία της ΦΕ με τον Δήμο προέβλεπε την ετήσια επιχορήγηση του σχολείου από το Δήμο με το ποσό των 7000 δρχ, θα αναλάμβανε τα έξοδα πρώτης εγκατάστασης και αναγνώριζε στη ΦΕ το δικαίωμα να κλείσει το σχολείο αν ο Δήμος αθετήσει τις υποσχέσεις του. Έτσι, το ΔΣ της ΦΕ ενέκρινε στις 14 Αυγουστου του 1902 την ίδρυση του σχολείου και ανέθεσε στην Αγγελική Βασιλακοπούλου-Μαυρέα να μεταβεί στη Λάρισα και να οργανώσει το σχολείο.
Κατασκευή έκτυπων γεωγραφικών χαρτών στην Ε τάξη του Δημοτικού του Αρσακείου Λάρισας.
Τον Σεπτέμβριο του 1902 λοιπόν, λειτούργησε το Αρσάκειο Λαρίσης , το οποίο περιελάμβανε Διδασκαλείο, Πρότυπο Δημοτικό και Νηπιαγωγείο. Μετά την αποχώρηση της Αγγελικής Βασιλακοπούλου ορίστηκε αρχικά η Χριστίνα Δεσύλα την οποία διαδέχθηκε το 1903 η Ελπινίκη Καρακούση, μία πολύ μορφωμένη δασκάλα με σπουδές στη Γερμανία. Μόλις ανέλαβε τη διεύθυνση το ίδρυμα εξοπλίστηκε με τα απαραίτητα όργανα διδασκαλίας της Φυσικής, πίνακες και όργανα για το Νηπιαγωγείο και αρμόνιο για τη διδασκαλία τής Μουσικής. Η τοπική εφημερίδα «Όλυμπος» έγραφε: «Το Ἳδρυμα τοῦτο σύν τῷ χρόνῳ θέλει ἒσθε σπουδαῖος παράγων οὐχί μόνον τῆς Θεσσαλίας ἀλλά και πέραν τῶν συνόρων θέλει ἀναπτερώσει τάς ελπίδας πολλῶν Ἑλληνίδων προς τελειοτέραν ἐκπαίδευσιν.»
Διδασκαλία αριθμητικής στη Γ τάξη του Δημοτικού του Αρσακείου Λάρισας.
Το σχολείο στεγάστηκε αρχικά σε κτήριο που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Ιάσονος και Ηπείρου, ενώ μετεφέρθη αργότερα σε μεγαλύτερο κτήριο στην γωνία των οδών Βασιλέως Παύλου και Ασκληπιού. Δίδασκε σ΄ αυτό ο Διευθυντής του Διδασκαλείου Αρρένων Α. Σακελλαρίου (Ιστορία, Γεωγραφία, Οικιακη παιδαγωγική και Υγιεινή), ο Διευθυντής του Γυμνασίου Λάρισας Γ. Ζηκίδης (Ελληνικά) και οι καθηγητές Δελένδας (Θρησκευτικά) και Μ. Αναγνώστου (φυσικομαθηματικά). Στο Δημοτικό δίδασκαν οι Λαρισαίες δασκάλες Β. Πιπινοπούλου και Β. Χαραλάμπους.
Μάθημα Γεωμετρίας στο Αρσάκειο Λάρισας.
Το 1906 την Διεύθυνση ανέλαβε η Αικατερίνη Βαρουξάκη. «Ἀπό τῶν πρώτων ὡρῶν τῆς ἐν τῷ Ἀρσακείῳ άναλήψεως τῶν καθηκόντων αὐτῆς, ἡ Δεσποινίς Βαρουξάκη, διά τῆς πραγματικῆς μορφώσεώς της, τῆς εὐγένείας τοῦ χαρακτῆρος , τῆς προσήνειας τῶν τρόπων της ἐφείλκυσεν ἀμέριστον μέν τήν ὑπόληψιν καί τήν ἐκτίμησιν πάσης τῆς παρ’ἡμῖν κοινωνίας, εἰληκρινή δε τήν ἀγάπην τῶν ἐν τῷ σχολείῳ ἐκπαιδευομένων κορασίων.» γράφει η τοπική εφημερίδα «Σάλπιγξ». Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-1913 το σχολείο έκλεισε και η Αικατερίνη Βαρουξάκη πήγε στο Βόλο όπου και οργάνωσε το Νοσοκομείο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Το 1914 άρχισε να λειτουργεί στην Λάρισα και Αστικό Αρσάκειο σχολείο.
Η διευθύντρια Ελ. Βαρουξάκη οργάνωσε Νοσοκομείο κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων.
Λόγω της γεωγραφικής θέσης της πόλεως, στο κέντρο του εύφορου Θεσσαλικού κάμπου, το ΔΣ της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας θεώρησε σημαντικό οι απόφοιτες δασκάλες, οι οποίες θα δίδασκαν στις γύρω περιοχές να έχουν γνώσεις γεωπονικής, γι αυτό και ανέθεσε το μάθημα της Γεωπονίας σε καθηγητή της Αβερωφείου Γεωπονικής Σχολής. Τα χρόνια που ακολούθησαν δεν έλειψαν τα λειτουργικά προβλήματα και οι διαφωνίες μεταξύ του Δήμου και της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, κυρίως όταν ο Δήμος απαιτούσε να δημιουργηθεί Οικοτροφείο ενώ η ΦΕ δεν ήθελε. Η Ελ. Βαρουξάκη παρέμεινε στη Διεύθυνση του σχολείου 10 χρόνια. Μετά τη διαδέχτηκαν ο Χρ. Οικονόμου, Μιχ. Παπαμαύρος, Παν. Αντωνόπουλος, Άννα Γιαννοπούλου, Δημ. Γαρδίκας και Ειρ. Χρυσοχόου...
Δραματοποίηση μαθήματος Ιστορίας στη Β τάξη του Δημοτικού Λαρισας
Η Δ΄ τάξη του Διδασκαλείου Λάρισας παρακολουθεί μαθήματα ζωοτεχνίας στη Γεωργική σχολή
Σε Λαρισινή Εφημερίδα της Κυριακής 3 Ιουλίου 1983 γράφει ο δημοσιογράφος Κώστας Περραιβός «Για τους νεώτερους σημειώνω ότι το Αρσάκειο στεγαζόταν σε τρία κτήρια από τα οποία τα δύο διώροφα και ένα ισόγειο. Διέθετε επί πλέον και ένα μεγάλο υπόστεγο και αυλή για γυμναστική Το κτηριακό αυτό συγκρότημα βρισκόταν εκεί όπου σήμερα είναι το ΙΚΑ [2] και αποτελούσε ιδιοκτησία της οικογενείας Οικονόμου. Το Αρσάκειο Λάρισας λειτούργησε από το 1903 έως το 1937. Προτιμήθηκε η Λάρισα γιατί τότε ήταν παραμεθόριος πόλη και σκοπός των Αρσακείων ήταν να σπουδάζουν Δασκάλες κορίτσια που προέρχονταν από την τουρκοκρατούμενη Μακεδονία και όταν τέλειωναν γύριζαν στον τόπο τους και εκτελούσαν εθνική αποστολή διδάσκοντας στα Μακεδονόπουλα τη γλώσσα των προγόνων τους, την ιστορία των Ελλήνων και τόνωναν το εθνικό φρόνημα των κατοίκων. Ήταν πραγματικά εθναποστολική η παρουσία τους ανάμεσα στους σκλαβωμένους Μακεδόνες, γι αυτό οι Βούλγαροι που αντελήφθησαν το ρόλο τους στράφηκαν με μανία εναντίον τους γιατί στέκονταν εμπόδιο στην προσπάθεια αφελληνισμού του Μακεδονικού πληθυσμού.
Μάθημα πραγματογνωσίας σε ξυλουργείο για τη Β' ταξη του Δημοτικού του Αρσακείου Λάρισας.
Μάθημα γεωπονικής του Αρσακείου Διδασκαλείου Λάρισας στη Γεωργική Σχολή.
Στο Αρσάκειο Λάρισας γίνονταν δεκτά και ντόπια κορίτσια από την Λάρισα αλλά με δίδακτρα.» Στο άρθρο του ο δημοσιογράφος ασχολείται με την Αρσακειάδα Μαρίνα Κονδύλη, η οποία αποφοίτησε από το Αρσάκειο το 1925. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της τα έζησε στη Λάρισα και διηγιόταν στα παιδιά της ότι όταν σχόλαγε το Αρσάκειο τις ακολουθούσε μέχρι τα σπίτια τους «ένα κοπάδι πεινασμένοι λύκοι» τα ονόματα μερικών μάλιστα τα είχε συγκρατήσει πολύ καλά. «Οι καθημερινοί κυνηγοί των Αρσακειάδων έστηναν παγανιά στην πλατεία του Ταχυδρομείου κι αν κάποια έσκαζε μειδίαμα την έπαιρναν κατόπι μέχρι το σπίτι. Κάποιος νεαρός αξιωματικός του ιππικού κάθε απόγευμα, καβάλα σε ένα ωραίο άλογο, έκοβε βόλτες γύρω από το Αρσάκειο, ελπίζοντας ότι κάποια θα υπέκυπτε στη γοητεία του.»
Δίπλωμα Αρσακειάδας έτους 1919
Απολυτήριο Αρσακειάδας του έτους 1921
Απόδειξη αγοράς χαρτικών για το Αρσάκειο Λάρισας
Τον Ιανουάριο του 1923 το κτήριο του σχολείου επιτάχθηκε για να εγκατασταθούν εκεί πρόσφυγες. Γρήγορα όμως επεστράφη στην ΦΕ. Το 1930 το σχολείο παρουσίαζε μεγάλο έλλειμμα γι αυτό και άρχισε να γίνεται λόγος για την κατάργησή του. Και πάλι η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αποφάσισε να το διατηρήσει για να ολοκληρώσει το έργο του. Τελικά, το σχολείο έκλεισε το 1937, όταν καταργήθηκαν τα Διδασκαλεία και ιδρύθηκαν οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες.
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ
Το 1874 υπεβλήθη για πρώτη φορά στη ΦΕ αίτημα από «πλειάδα εὐυπολήπτων πολιτῶν» της πόλης των Πατρών για την ίδρυση Αρσακείου Παρθεναγωγείου. Το αίτημα επανήλθε το 1884, δεν ικανοποιήθηκε όμως γιατί απαράβατος όρος της Εταιρείας για την ίδρυση Αρσακείων σχολείων στην περιφέρεια ήταν η παροχή εκ μέρους του τοπικού Δήμου δωρεάν στέγης .Δεν βρισκόταν πουθενά όμως ένα κατάλληλο οίκημα.
Η Οικία Νιανιάρα στην οποία στεγάστηκε το Αρσάκειο Πατρών το 1892.
Μαθήτριες της Α΄ Δημοτικού ασκούνται στην Αριθμητική με ειδικά αριθμητήρια.
Το 1891 ο Δήμος Πατρέων μίσθωσε τελικά την οικία Νιανιάρα στην οδό Ρήγα Φερραίου και την παραχώρησε στη ΦΕ. η οποία με την ουσιαστική συμβολή του Αχιλλέα Γεροκωστόπουλου, τότε Υπουργού Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως στέγασε εκεί το Αρσάκειο Πατρών. Τα επίσημα εγκαίνια έγιναν στις 30 Ιανουαρίου 1892, εορτή τών Τριών Ιεραρχών και στις 3 Φεβρουαρίου του 1892 άρχισαν τα μαθήματα.
Μάθημα ορθογραφίας σε μικρές μαθήτριες από σπουδάστριες του Διδασκαλείου.
Ανάγνωση παραμυθιού στην ύπαιθρο.
Πρώτη Διευθύντρια τού σχολείου ήταν η Ειρήνη Πρινάρη μετά η Ελίζα Δελενάδρου. Τον Δεκέμβριο του 1894 διορίστηκε Διευθύντρια η Μαρία Ξύδη η οποία εργάσθηκε με πάθος για την παιδεία και ανέβασε το Αρσάκειο τής Πάτρας σε αξιόλογο επίπεδο. Έμεινε διευθύντρια 41 χρόνια. Το 1935 παραιτήθηκε λόγω κοπώσεως.
Μαθήτριες του Αρσακείου Πατρών στην αυλή του σχολείου το 1924.
Απολυτήριο του 1924 από το Διδασκαλείο Πατρών.
Την διαδέχθηκε η Περσεφόνη Παπαδοπούλου, γνωστή για το πλούσιο συγγραφικό της έργο, με ευρεία παιδαγωγική δράση. Ήταν απόφοιτος του Αρσακείου Διδασκαλείου ,με μεταπτυχιακές σπουδές στη Σορβόννη όπου είχε δάσκαλο τον Bergson. Το 1937 ανέλαβε και τη Διεύθυνση της νεοσύστατης Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Η Περσεφόνη Παπαδοπούλου , ως πνευματική παρουσία δέσποσε επί δεκαετίες στα Αρσάκεια Σχολεία αλλά και στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο των Πατρών.
Μαθήτριες του Αρσακείου Πατρών σε σχολική εκδρομή με την Διευθύντρια Περσεφόνη Παπαδοπούλου.
Μαθήτριες της Ε΄ Δημοτικού παρουσιάζουν την εργασία τους για τα τριαντάφυλλα.
Με το πέρασμα του χρόνου όμως, το κτήριο του σχολείου αποδεικνυόταν όλο και περισσότερο ακατάλληλο. Έτσι το1933, κατόπιν απαιτήσεως τής Εταιρείας, ο Δήμαρχος Πατρέων Ι.Βλαχος αγόρασε οικόπεδο μεταξύ των οδών Μαιζώνος και Κορίνθου, στο οποίο ο Δήμος Πατρέων έκτισε νέο σχολικό κτήριο σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστασίου Μεταξά.
Τα σχέδια του Αναστασίου Μεταξά για το Αρσάκειο Πατρών.
Το Αρσάκειο Πατρών στην οδό Μαιζώνος.
Το σχολείο μεταφέρθηκε στο νέο κτήριο στις 21 Οκτωβρίου 1940. Λίγες μέρες μετά ξέσπασε ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος και το κτήριο επιτάχθηκε για να στεγάσει το Ταχυδρομείο Τηλεγραφείο Πατρών, την περιφερειακή διεύθυνση ΤΤΤ και τον 4ο σταθμό Πρώτων Βοηθειών. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής οι Ιταλοί το μετέτρεψαν σε Στρατιωτικό Νοσοκομείο με αποτέλεσμα να γίνουν πολλές ζημιές στο κτήριο. Αργότερα οι Γερμανοί επέταξαν όλη την κινητή περιουσία του σχολείου. Το Αρσάκειο Πατρών επανεγκαταστάθηκε στο κτήριο το 1945, αφού προηγουμένως έγιναν οι απαραίτητες εργασίες συντήρησης και επισκευής .
Ένταλμα πληρωμής μισθοδοσίας από το Αρσάκειο Πατρών.
Στο Αρσάκειο Πατρών λειτουργούσε Νηπιαγωγείο, Πρότυπο Δημοτικό, Τριτάξιο Διδασκαλείο, Αστική Σχολή από το 1914 μέχρι το 1930. Το 1930 ιδρύθηκε Γυμνάσιο με Διευθυντή τον Απόστολο Δεπάστα, τον οποίο το 1935 διαδέχθηκε ο Κων. Ρούνιος. Το 1937 ιδρύθηκε η Αρσάκειος Παιδαγωγική Ακαδημία Πατρών η οποία λειτούργησε μέχρι το 1991, οπότε καταργήθηκαν όλες οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες με νόμο του κράτους. Το σχολείο συνέχισε να στεγάζεται στο κτήριο της οδού Μαιζώνος 19 μέχρι το 1995 οπότε μετά από ένα σεισμό που έγινε στην περιοχή, ο Δήμαρχος τής πόλεως έθεσε θέμα επιστροφής του κτηρίου στο Δήμο . Το ΔΣ τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας τότε αποφάσισε να προβεί στις κατάλληλες ενέργειες ώστε το σχολείο να μεταφερθεί σε ιδιόκτητο κτήριο .
Το σύγχρονο ιδιόκτητο κτήριο του Αρσακείου Πατρών στο Πλατάνι του Ρίου
Η Εστία Επιστημών στο Αρσάκειο Πατρών.
Το 2004 το Αρσάκειο Πατρών μετεφέρθη σε ιδιόκτητο κτίριο στο Πλατάνι του Ρίου. Το νέο κτήριο είναι κτισμένο σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Δημ. Ησαΐα και Τάση Παπαϊωάννου, σχεδιάστηκε με όλες τις σύγχρονες προδιαγραφές . Τα εγκαίνιά του έγιναν στις 4 Σεπτεμβρίου του 2004 από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο. Στον χώρο του Αρσακείου Πατρών κατασκευάστηκε με δωρεά του Κωνσταντίνου Δημητριάδη η «Εστία Επιστημών των Πατρών» η οποία αποτελεί προϊόν συνεργασίας του Κέντρου Παιδείας Επιστημών και της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και εγκαινιάστηκε στις 19 Δεκεμβρίου του 2009.
Το παλαιό κτήριο του Αρσακείου σήμερα χρησιμοποιείται από το δήμο για καλλιτεχνικές και άλλες εκδηλώσεις. Το Αρσάκειο Πατρών συνεχίζει στο νέο κτήριο να παρέχει παιδεία στους μαθητές και τις μαθήτριές του αποτελώντας μέχρι σήμερα, τόσα χρόνια μετά την ίδρυση του, μία εστία παιδείας και πολιτισμού για την πόλη των Πατρών. (Περισσότερα για το σύγχρονο Αρσάκειο Πατρών, δείτε τις ιστοσελίδες των σχολείων στις αντίστοιχες ενότητες).
[1] Ε. Ασώπιος, «Πολιτειογραφικά . Ἰδιωτικά Ἐκπαιδευτήρια», Αττικόν Ἡμερολόγιον 1869, σ. 366
[2] Το κτήριο του ΙΚΑ έχει γκρεμιστεί πλέον και το οικόπεδο παραμένει άκτιστο .
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ
Το 1874 υπεβλήθη για πρώτη φορά στη ΦΕ αίτημα από «πλειάδα εὐυπολήπτων πολιτῶν» της πόλης των Πατρών για την ίδρυση Αρσακείου Παρθεναγωγείου. Το αίτημα επανήλθε το 1884, δεν ικανοποιήθηκε όμως γιατί απαράβατος όρος της Εταιρείας για την ίδρυση Αρσακείων σχολείων στην περιφέρεια ήταν η παροχή εκ μέρους του τοπικού Δήμου δωρεάν στέγης .Δεν βρισκόταν πουθενά όμως ένα κατάλληλο οίκημα.
Η Οικία Νιανιάρα στην οποία στεγάστηκε το Αρσάκειο Πατρών το 1892.
Μαθήτριες της Α΄ Δημοτικού ασκούνται στην Αριθμητική με ειδικά αριθμητήρια.
Το 1891 ο Δήμος Πατρέων μίσθωσε τελικά την οικία Νιανιάρα στην οδό Ρήγα Φερραίου και την παραχώρησε στη ΦΕ. η οποία με την ουσιαστική συμβολή του Αχιλλέα Γεροκωστόπουλου, τότε Υπουργού Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως στέγασε εκεί το Αρσάκειο Πατρών. Τα επίσημα εγκαίνια έγιναν στις 30 Ιανουαρίου 1892, εορτή τών Τριών Ιεραρχών και στις 3 Φεβρουαρίου του 1892 άρχισαν τα μαθήματα.
Μάθημα ορθογραφίας σε μικρές μαθήτριες από σπουδάστριες του Διδασκαλείου.
Ανάγνωση παραμυθιού στην ύπαιθρο.
Πρώτη Διευθύντρια τού σχολείου ήταν η Ειρήνη Πρινάρη μετά η Ελίζα Δελενάδρου. Τον Δεκέμβριο του 1894 διορίστηκε Διευθύντρια η Μαρία Ξύδη η οποία εργάσθηκε με πάθος για την παιδεία και ανέβασε το Αρσάκειο τής Πάτρας σε αξιόλογο επίπεδο. Έμεινε διευθύντρια 41 χρόνια. Το 1935 παραιτήθηκε λόγω κοπώσεως.
Μαθήτριες του Αρσακείου Πατρών στην αυλή του σχολείου το 1924.
Απολυτήριο του 1924 από το Διδασκαλείο Πατρών.
Την διαδέχθηκε η Περσεφόνη Παπαδοπούλου, γνωστή για το πλούσιο συγγραφικό της έργο, με ευρεία παιδαγωγική δράση. Ήταν απόφοιτος του Αρσακείου Διδασκαλείου ,με μεταπτυχιακές σπουδές στη Σορβόννη όπου είχε δάσκαλο τον Bergson. Το 1937 ανέλαβε και τη Διεύθυνση της νεοσύστατης Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Η Περσεφόνη Παπαδοπούλου , ως πνευματική παρουσία δέσποσε επί δεκαετίες στα Αρσάκεια Σχολεία αλλά και στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο των Πατρών.
Μαθήτριες του Αρσακείου Πατρών σε σχολική εκδρομή με την Διευθύντρια Περσεφόνη Παπαδοπούλου.
Μαθήτριες της Ε΄ Δημοτικού παρουσιάζουν την εργασία τους για τα τριαντάφυλλα.
Με το πέρασμα του χρόνου όμως, το κτήριο του σχολείου αποδεικνυόταν όλο και περισσότερο ακατάλληλο. Έτσι το1933, κατόπιν απαιτήσεως τής Εταιρείας, ο Δήμαρχος Πατρέων Ι.Βλαχος αγόρασε οικόπεδο μεταξύ των οδών Μαιζώνος και Κορίνθου, στο οποίο ο Δήμος Πατρέων έκτισε νέο σχολικό κτήριο σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστασίου Μεταξά.
Τα σχέδια του Αναστασίου Μεταξά για το Αρσάκειο Πατρών.
Το Αρσάκειο Πατρών στην οδό Μαιζώνος.
Το σχολείο μεταφέρθηκε στο νέο κτήριο στις 21 Οκτωβρίου 1940. Λίγες μέρες μετά ξέσπασε ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος και το κτήριο επιτάχθηκε για να στεγάσει το Ταχυδρομείο Τηλεγραφείο Πατρών, την περιφερειακή διεύθυνση ΤΤΤ και τον 4ο σταθμό Πρώτων Βοηθειών. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής οι Ιταλοί το μετέτρεψαν σε Στρατιωτικό Νοσοκομείο με αποτέλεσμα να γίνουν πολλές ζημιές στο κτήριο. Αργότερα οι Γερμανοί επέταξαν όλη την κινητή περιουσία του σχολείου. Το Αρσάκειο Πατρών επανεγκαταστάθηκε στο κτήριο το 1945, αφού προηγουμένως έγιναν οι απαραίτητες εργασίες συντήρησης και επισκευής .
Ένταλμα πληρωμής μισθοδοσίας από το Αρσάκειο Πατρών.
Στο Αρσάκειο Πατρών λειτουργούσε Νηπιαγωγείο, Πρότυπο Δημοτικό, Τριτάξιο Διδασκαλείο, Αστική Σχολή από το 1914 μέχρι το 1930. Το 1930 ιδρύθηκε Γυμνάσιο με Διευθυντή τον Απόστολο Δεπάστα, τον οποίο το 1935 διαδέχθηκε ο Κων. Ρούνιος. Το 1937 ιδρύθηκε η Αρσάκειος Παιδαγωγική Ακαδημία Πατρών η οποία λειτούργησε μέχρι το 1991, οπότε καταργήθηκαν όλες οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες με νόμο του κράτους. Το σχολείο συνέχισε να στεγάζεται στο κτήριο της οδού Μαιζώνος 19 μέχρι το 1995 οπότε μετά από ένα σεισμό που έγινε στην περιοχή, ο Δήμαρχος τής πόλεως έθεσε θέμα επιστροφής του κτηρίου στο Δήμο . Το ΔΣ τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας τότε αποφάσισε να προβεί στις κατάλληλες ενέργειες ώστε το σχολείο να μεταφερθεί σε ιδιόκτητο κτήριο .
Το σύγχρονο ιδιόκτητο κτήριο του Αρσακείου Πατρών στο Πλατάνι του Ρίου
Η Εστία Επιστημών στο Αρσάκειο Πατρών.Το 2004 το Αρσάκειο Πατρών μετεφέρθη σε ιδιόκτητο κτίριο στο Πλατάνι του Ρίου. Το νέο κτήριο είναι κτισμένο σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Δημ. Ησαΐα και Τάση Παπαϊωάννου, σχεδιάστηκε με όλες τις σύγχρονες προδιαγραφές . Τα εγκαίνιά του έγιναν στις 4 Σεπτεμβρίου του 2004 από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο. Στον χώρο του Αρσακείου Πατρών κατασκευάστηκε με δωρεά του Κωνσταντίνου Δημητριάδη η «Εστία Επιστημών των Πατρών» η οποία αποτελεί προϊόν συνεργασίας του Κέντρου Παιδείας Επιστημών και της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και εγκαινιάστηκε στις 19 Δεκεμβρίου του 2009.
Το παλαιό κτήριο του Αρσακείου σήμερα χρησιμοποιείται από το δήμο για καλλιτεχνικές και άλλες εκδηλώσεις. Το Αρσάκειο Πατρών συνεχίζει στο νέο κτήριο να παρέχει παιδεία στους μαθητές και τις μαθήτριές του αποτελώντας μέχρι σήμερα, τόσα χρόνια μετά την ίδρυση του, μία εστία παιδείας και πολιτισμού για την πόλη των Πατρών. (Περισσότερα για το σύγχρονο Αρσάκειο Πατρών, δείτε τις ιστοσελίδες των σχολείων στις αντίστοιχες ενότητες).
[1] Ε. Ασώπιος, «Πολιτειογραφικά . Ἰδιωτικά Ἐκπαιδευτήρια», Αττικόν Ἡμερολόγιον 1869, σ. 366
[2] Το κτήριο του ΙΚΑ έχει γκρεμιστεί πλέον και το οικόπεδο παραμένει άκτιστο .
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
Αρσάκεια Σχολεία στην Αττική τον 19ο αιώνα
Σε μία από τις συνελεύσεις της Φ.Ε., το 1871, συζητήθηκαν τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Εταιρεία στα αλβανόφωνα χωριά της Αττικής, κυρίως λόγω της αδιαφορίας των κατοίκων. Ο Πρόεδρος μάλιστα της Εταιρείας Π. Ρομποτής παραδέχθηκε ότι έγιναν σκέψεις να δοθούν υποτροφίες σε κοπέλες προερχόμενες από τους Δήμους αυτούς οι οποίες όταν θα επέστρεφαν στα χωριά τους, θα ήταν σε θέση να τα διδάξουν εκεί. Ομολόγησε όμως ότι «ὁ φόβος μη ἐκπαιδευόμεναι ἐν τῷ καταστήματι καί ἀλλάζουσαι βίον δέν θελήσωσι νά ἐπανέλθωσι εἰς τάς πατρίδας των διδάσκαλοι ἀνεχαίτισεν ἡμᾶς νά προβῶμεν εἰς το μέτρον τοῦτο». Ὀπως πολύ σωστά είπε ο πρώτος Επόπτης της Φ.Ε. Ι. Βιώνης, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία θεωρούσε ότι «Ἀποτελεῖ ἀσέβειαν ἐν τῇ χώρᾳ ἐν τῇ ὀποίᾳ ὡμιλεῖτο ἡ θεία τοῦ Πλάτωνος γλῶσσα, ἐν τῇ ὀποίᾳ ὁ Δῆμος ἢκουεν ἀπό τῆς Πνυκός τήν συγκινοῦσαν τοῦ Δημοσθένους γλῶσσαν …νά μή ὁμιλεῖται σήμερον.»
Αν παρακολουθήσει κάποιος τα μέρη στα οποία ίδρυσε σχολεία η Φ.Ε. θα καταλάβει ποιές ήταν οι περιοχές όπου χρησιμοποιούσαν την Αρβανίτικη γλώσσα στις καθημερινές συναλλαγές. Αλλά ακόμα και σε περιοχές όπου δεν υπήρχε παρόμοιο θέμα, η άρνηση των γονέων να μορφώσουν τα κορίτσια τους σίγουρα δεν προοιώνιζε τίποτα καλό για τον τόπο. Πολλοί πίστευαν ότι η εκπαίδευση θα δώσει αέρα στα κορίτσια τους και θα τα κάνει ανυπάκουα στους μέλλοντες συζύγους. Άλλοι υποστήριζαν ότι η μόρφωση δεν χρειάζεται στις γυναίκες και υπήρχαν και κάποιοι που θεωρούσαν τις μορφωμένες γυναίκες «ανήθικες» και έτρεμαν μήπως ο κόσμος χαρακτηρίσει έτσι τις κόρες τους.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι την εποχή εκείνη πίστευαν ότι όταν μια δασκάλα παντρεύεται πρέπει να σταματήσει να εργάζεται γι αυτό ζητούσαν αντικατάσταση των διδασκαλισσών που «περιήρχοντο εἰς τόν ἐν συζυγίᾳ βίον». Έτσι το Υπουργείο Παιδείας αναγκάστηκε να στείλει στους Νομάρχες της χώρας, στις 2 Ιουλίου 1874 εγκύκλιο «περί τῶν ὑπανδρευομένων δημοδιδασκαλισσῶν» με την οποία διαβεβαιώνει τους πολίτες «ότι εἰς τάς ἐγγάμους διδασκάλους ευρίσκει τις πολύ περισσότερα ἐχέγγυα πρός ἠθοποίησιν τῆς κοινωνίας, καί διά τοῦτο νά τίς προτιμᾶ».
Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία όμως, παρά τις δυσχέρειες, προχώρησε στο εγχείρημά αυτό. Τα σχολεία αυτά βέβαια δεν μακροημέρευσαν. Και μόνο το γεγονός όμως ότι απετόλμησε να πραγματοποιήσει ένα τέτοιο φιλόδοξο σχέδιο αποδεικνύει ότι η μόρφωση των Ελληνίδων αποτέλεσε τον κυρίαρχο στόχο της τον 19ο αι. και για μεγάλο μέρος του 20ού.
Αρσάκειο
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΚΗΦΙΣΙΑΣ
Η Κηφισιά, που οφείλει το όνομά της στις πηγές του ποταμού Κηφισού, ήταν κατά την αρχαιότητα ένας από τους δήμους της Αθήνας και ανήκε στην Ερεχθηίδα φυλή. Καταπράσινο προάστιο προσήλκυσε την εποχή της Τουρκοκρατίας το ενδιαφέρον Τούρκων μεγαλοτσιφλικάδων. Τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια ήταν ένα μικρό χωριό που συγκέντρωνε Αθηναίους παραθεριστές , μεταξύ αυτών και το βασιλικό ζεύγος, ή όσους είχαν ανάγκη ανάρρωσης.
ΕΙΚΟΝΑ 1. Η Κηφισιά στις 27 Ιουνίου 1907 από Κάρτ Ποστάλ εποχής.
Το πρώτο καταστατικό της κοινότητος των Κηφισιωτών υπεγράφη το 1870. Το 1867, πριν αρχίσει η ραγδαία ανάπτυξη της Κηφισιάς και ξεκινήσει η σιδηροδρομική σύνδεσή της με την Αθήνα, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αποφάσισε να ιδρύσει εκεί σχολείο για να ενισχυθεί η διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας. Στο σχολείο αυτό επιτρεπόταν μέχρι το 1874 και η φοίτηση αγοριών. Διευθύντρια ήταν η κ. Λεμονιά Φωτιάδου. Το σχολείο λειτούργησε επί 13 χρόνια και έκλεισε το 1880. Γεγονός είναι πάντως ότι στα Πρακτικά της ΦΕ του 1876 αναφέρεται ότι η δασκάλα αντιμετώπισε στην αρχή πολύ εχθρική υποδοχή από τους κατοίκους.
ΕΙΚΟΝΑ 2. Η Έπαυλη Μελά στην Κηφισιά κτίστηκε με σχέδια του Τσίλλερ το 1885
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΜΕΝΙΔΙΟΥ
Ο Δήμος Αχαρνών είναι από τους αρχαιότερους Δήμου τής Αττικής και ανήκε στην Οινηίδα φυλή. Οι κάτοικοί του στην αρχαιότητα ήταν κυρίως καρβουνιάρηδες κάτι που αναφέρει και ο Αριστοφάνης στην ομώνυμη κωμωδία του «Ἀχαρνῆς» Την ονομασία Μενίδι πήρε κατά τον 12ο αιώνα, πριν να φθάσουν στην Αττική οι Αρβανίτικες φάρες[1]. Βρίσκεται στους Νότιους πρόποδες τής Πάρνηθας. Μετά την απελευθέρωση των Αθηνών από τους Τούρκους στην περιοχή είχε εγκατασταθεί μεγάλος αριθμός από Αρβανίτες οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τη δική τους γλώσσα. Έτσι η ΦΕ. αποφάσισε να ιδρύσει το 1867 σχολείο για να ενισχυθεί η διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας. Δύο χρόνια μετά, το 1869, το σχολείο αναγκάστηκε να κλείσει λόγω ελλείψεως μαθητριών.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: 1. Οι Αχαρνές (Μενίδι), το 1906, έργο του λαϊκού ζωγράφου Χρ. Τσεβά από την πινακοθήκη του Δήμου.
Πρώτη δασκάλα τού σχολείου ήταν η Χ. Ζαχαρίου. Ο Γεν. Γραμματέας τής ΦΕ το 1871 ομολόγησε στο ΔΣ ότι στο σχολείο του Μενιδίου «τῶν παθῶν της τόν τάραχον δοκιμάζει ἡ διδάσκαλος. Καθ΄ἑκάστην την προσβάλλουσι παντοιοτρόπως»[2] με αποτέλεσμα βέβαια την επόμενη χρονιά η διάδοχός της, «ἡ διδάσκαλος κ. Μαρία Μωραϊτου ἀπαυδήσασα από την ψυχρότητα τῶν κατοίκων παρῃτηθη.» . Τρία χρόνια μετά, το 1872, το σχολείο επαναλειτούργησε αλλά έκλεισε οριστικά το 1892.
[1] Αρβανίτικη λέξη που σημαίνει "πατριά".
[2] Πρακτικά ΦΕ 1871, Αθήνα, σ. 47
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΚΙΟΥΡΚΩΝ
Η περιοχή των Κιούρκων βρίσκεται στη Βόρεια έξοδο από το λεκανοπέδιο των Αθηνών στους Ανατολικούς πρόποδες της Πάρνηθας. Ήταν αρχαίος αθηναϊκός Δήμος με το όνομα Αφίδναι, όνομα το οποίο επαναχρησιμοποιήθηκε δια νόμου το 1919. Το όνομα Κιούρκα εμφανίζεται από την εποχή τής Φραγκοκρατίας όπως αναφέρει ο Κ. Μπίρης. Το 1383 πιθανόν να εγκαταστάθηκε στην περιοχή μία φάρα Αρβανιτών με επικεφαλής τον Κιούρκα, μαζί με τους Λιόσηδες, τους Μαλακασαίους και άλλους για να ενισχύσουν την άμυνα του Δουκάτου των Αθηνών. Η εγκατάστασή τους στην περιοχή έγινε μόνιμη αναφέρεται δε ότι και κατά την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Τούρκους παρέμειναν στην περιοχή θεωρώντας εαυτούς φρουρούς της πόλεως. Όπως είναι φυσικό η ανάμειξή τους με τους ντόπιους κατοίκους έγινε αιτία να χρησιμοποιείται στην περιοχή το γλωσσικό τους ιδίωμα στις καθημερινές συναλλαγές.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 1 : Άποψη των Αφιδνών σήμερα.
Για μία ακόμη φορά η ΦΕ έκρινε ότι θα έπρεπε οι νέες κοπέλες της περιοχής να μορφωθούν,γι αυτό,το 1867 κατόπιν υποδείξεως του Υπουργείου Παιδείας αποφάσισε να ιδρύσει εκεί Αρσάκειο Σχολείο. Δυστυχώς οι συνθήκες που αντιμετώπισαν στην περιοχή ήταν τραγικές. Οι κάτοικοι δεν επέτρεπαν στις κόρες τους να μορφωθούν και η δασκάλα αντιμετωπίστηκε ως φορέας «καινῶν δαιμονίων». Το σχολείο όπως ήταν φυσικό έκλεισε τον επόμενο χρόνο, λόγω της επίμονης άρνησης των κατοίκων να μορφώσουν τις κόρες τους. Η δασκάλα με τη θεία της που είχαν μεταβεί εκεί αναγκάστηκαν να αναχωρήσουν όταν βρήκαν το σπίτι τους κατεστραμμένο.
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ
Τα Πατήσια την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν ένα χωριό που το διέσχιζε ο ποταμός Ποδονίφτης με όχθες γεμάτες πλατάνια και πεύκα. Βρισκόταν στο μέσον ενός εύφορου και καταπράσινου κάμπου. Εκεί ήταν και η έδρα του Πασά τής Αθήνας, γι αυτό και πολλοί θεωρούν ότι το όνομα τής περιοχής αποτελεί παραφθορά της λέξης Πατισάχ.[1] Ο W. Schmidt , Δανός θεολόγος έγραψε στις εντυπώσεις του για την οδό που οδηγούσε στα Πατήσια λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση. «Ο δρόμος στην αρχή ήταν εξαιρετικός με πολύ καλό πλακόστρωτο, φτιαγμένο σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Μετά από μία ώρα γίνεται ένας στενός χωματόδρομος».
ΕΙΚΟΝΑ 1. Η αρχή της οδού Πατησίων κατά το τέλος του 19ου αι.
Μετά την απελευθέρωση τα Πατήσια τα αποκαλούσαν «Παραδείσια» λόγω των ωραίων κήπων με τους πολλούς κυπαρισσώνες. Τα νερά, το άφθονο πράσινο, η ξακουστή παραγωγή ντομάτας στα αμέτρητα περιβόλια καθιστούσαν την περιοχή ιδανική για εξοχική κατοικία. Γι αυτό το 1904 τα Πατήσια ήταν ένα από τα ωραιότερα κοσμοπολίτικα προάστια τής Παλιάς Αθήνας.
ΕΙΚΟΝΑ 2. Η περιοχή των Πατησίων στις αρχές του 20ού αιώνα
Στο Μικρό και ωραίο αυτό χωριό από την εποχή της τουρκοκρατίας είχαν εγκατασταθεί πολλοί Αρβανίτες . Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, το 1871, αποφάσισε να ιδρύσει εκεί σχολείο με Διευθύντρια την Καλλιόπη Κυπριάδου. Το σχολείο λειτούργησε 5 χρόνια. Η δεύτερη δασκάλα που το ανέλαβε ήταν η Χαρίκλεια Μόσχου. Το σχολείο έκλεισε το 1876.
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ
Η Ελευσίνα ήταν μία πανάρχαια ιερή πόλη που είχε συνδέσει το όνομά της με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Στους αιώνες που ακολούθησαν όμως περιέπεσε σε αφάνεια, έτσι το 1827, μετά την απελευθέρωση τής Ελλάδος, ήταν μία μικρή πόλη 250 κατοίκων, ως επί το πλείστον αρβανίτικης καταγωγής. Η μορφή τής πόλεως άρχισε να αλλάζει σταδιακά από το 1860. Οι δύο βασικές αιτίες της ανάπτυξής της ήταν η διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου(1880-1893) και η διέλευση της Σιδηροδρομικής Γραμμής που ένωνε την Αθήνα με την Πελοπόννησο. (1885)
Τα ήθη και τα έθιμα στην περιοχή αυτή ήταν πολύ αυστηρά κυρίως για τις γυναίκες, στις οποίες δεν επιτρεπόταν να πάνε ούτε στην Εκκλησία για να αποφεύγουν τα ανδρικά βλέμματα. Στην πόλη αυτή η ΦΕ αποφάσισε να ιδρύσει Σχολείο για τη μόρφωση των κοριτσιών, το 1871, με Διευθύντρια τη Σοφία Βεροπούλου. Παρά τις δυσοίωνες συνθήκες το σχολείο αυτό, με λιγοστές μαθήτριες λειτούργησε επί 21 χρόνια και έκλεισε το 1892.
ΕΙΚΟΝΑ 2. Ο χορός της Τράτας στην Ελευσίνα το 1907
Αναφέρεται ότι στην αρχή οι γονείς ακολουθούσαν παραπλανητικούς δρόμους για να οδηγήσουν τις θυγατέρες τους στο σχολείο ώστε να αποφύγουν την κακογλωσσιά των συμπολιτών τους. Απόδειξη της μεγάλης προσφοράς του σχολείου στην περιοχή της Ελευσίνας αποτελεί το έγγραφο που απέστειλε ο Νομάρχης Αττικής το 1881 στο ΔΣ της ΦΕ με το οποίο την παρακαλεί να μην καταργήσει το σχολείο . «Οὐδεμία γυνή ἐν Ἐλευσῖνι ὡμίλει ἢ ἐννόει τήν Ἑλληνικήν καί νῦν ἡ γλῶσσα διεδόθη ὣστε μόνον γραῖαι τινές δέν ὁμιλοῦσιν ἐκ συστολῆς, ὃμως ἐννοοῦσιν αὐτήν.»
ΕΙΚΟΝΑ 3. Η Ελευσίνα και ο κόλπος της
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΧΑΣΙΑΣ
Η Χασιά είναι μία ιδιαίτερα απομονωμένη περιοχή που περιβάλλεται από ορεινούς όγκους στους πρόποδες τής Πάρνηθας.
ΕΙΚΟΝΑ 1. Αποψη της Χασιάς σήμερα.
Απέχει 6 χιλιόμετρα από το αρχαίο φρούριο τής Φυλής από το οποίο προέρχεται και η σημερινή της ονομασία. Το όνομά της προέρχεται πιθανότατα από το γεγονός ότι ήταν αθέατη λόγω της Πάρνηθας που την περιβάλλει. Στον μικρό αυτό τότε οικισμό η ΦΕ ίδρυσε το 1890 σχολείο για να ενισχύσει τη διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας.
ΕΙΚΟΝΑ 2. Απόδειξη μισθοδοσίας της Όλγας Βάθη από το Αρσάκειο Χασιάς.
ΕΙΚΟΝΑ 3. Απόδειξη μισθοδοσίας της δασκάλας Βασιλικής Κωνσταντίνου από το Αρσάκειο Χασιάς.
Διευθύντρια ήταν η Βασιλική Κωνσταντίνου. Εκεί υπηρέτησε και η Όλγα Βάθη. Το σχολείο δυστυχώς έκλεισε το 1892, λόγω της απροθυμίας των κατοίκων να μορφώσουν τις θυγατέρες τους και τής κακής υποδοχής που επεφύλαξαν στίς δασκάλες.
[1] Για την προέλευση του ονόματος υπάρχουν πολλές εκδοχές.΄Ισως προέρχεται από τον αρχαίο Δήμο Βατής,(Βατήσι), ή από το όνομα Τούρκου κτηματία της περιοχής Πατίς- Αγά.
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
Το Αρσάκειο κατά τον πόλεμο τού 1940 και μετά τον πόλεμο
Το πρωί τής 28ης Οκτωβρίου 1940 το οικοδομικό τετράγωνο στο κέντρο τής πόλεως δεν χρησιμοποιείτο πλέον ως εκπαιδευτήριο. Τα Σχολεία είχαν μεταφερθεί στο Αρσάκειο Ψυχικού και στο Τοσίτσειο-Αρσάκειο που είχε στεγαστεί σε ιδιόκτητο κτήριο στην οδό Αχαρνών. Με το ξέσπασμα τοὐ πολέμου τα δύο σχολικά κτήρια επιτάχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ως νοσοκομείο (Αρσάκειο Ψυχικού) και ως βάση τής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας (Τοσίτσειο).Τότε η Φ.Ε. αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει ξανά το κεντρικό κτήριο αλλά και να ενοικιάσει πολλά άλλα, όπως τμήμα τού Μεγάρου Σλήμαν – Μελά στην Πανεπιστημίου, την οικία Κατσάρα στη γωνία των οδών Ακαδημίας και Μαυρομιχάλη και το κτήριο στην οδό Ρεθύμνης 7, γι να στεγάσει τα σχολεία της.
ΕΙΚΟΝΑ 13α. Το Μέγαρο Σλήμαν – Μελά στην Πανεπιστημίου, μέρος τού οποίου στέγασε τάξεις τού Αρσακείου στην Κατοχή
ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ
ΕΙΚΟΝΑ 14. Παρέλαση για τον εορτασμό τής απελευθέρωσης μπροστά από το Αρσάκειο στην οδό Πανεπιστημίου.
Παρά το γεγονός ότι ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος είχε λήξει από το 1944, το ελληνικό κράτος καθυστέρησε πολύ να αποδώσει στη Φ.Ε. τα επιταχθέντα κτήρια. Μόλις το 1951, και μετά τη μεσολάβηση του τότε προέδρου Παναγιώτη Πουλίτσα, επεστράφησαν τα κτήρια και άρχισαν σταδιακά να επαναλειτουργούν ως σχολεία. Το οικοδομικό τετράγωνο τού κέντρου τής Αθήνας νοικιάστηκε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και στεγάστηκαν εκεί τα Δικαστήρια, προς μεγάλη απογοήτευση των Αθηναίων, αν πιστέψουμε τα όσα έγραψε άγνωστος σατιρικός ποιητής στην εφημερίδα «Αθηναϊκά Νέα».
«Τι θλιβερή κατάστασις! Τοῦ Ἀρσακείου τίς σκάλες
δέν θά τίς ἀνεβαίνουνε μαθήτριες καί δασκάλες
Καί μέσα εἰς ταῖς αἴθουσες καί εἰς τούς διαδρόμους
ἀντίδικοι θά τρέχουνε μαζί μέ ἀστυνόμους»
ενώ σε ένα άλλο στιχούργημά του ο ίδιος ποιητής αναφωνεί:
«Τί κατάπτωσις αλήθεια, ἐκεῖ μέσα ὃπου ἀντηχούσαν
οἱ γλυκόλαλες φωνοῦλες κοριτσιῶν πού τραγουδούσαν
ἐκεῖ μέσα ὃπου ὑπήρχαν κάτι ὑπάρξεις τόσο ἁβραί
θ’ ἀκουστῆ καί ὁ χωροφύλαξ μέ τό “κάτσε κάτω ρέ”».
ΕΙΚΟΝΑ 15. Η πρόσοψη τού Αρσακείου με τα καταστήματα που κτίστηκαν το 1942 κατα μήκος τής οδού Πεσμαζόγλου.
Οι διοικητικές υπηρεσίες τής ΦΕ παρέμειναν στο Αρσάκειο Μέγαρο. Το 1942 κτίστηκαν στο προαύλιο τού Αρσακείου Μεγάρου, προς την οδό Πεσμαζόγλου αρχικά και αργότερα προς την Πανεπιστημίου, καταστήματα τα οποία αλλοίωσαν την εξωτερική εικόνα τού κτηρίου.
οἱ γλυκόλαλες φωνοῦλες κοριτσιῶν πού τραγουδούσαν
ἐκεῖ μέσα ὃπου ὑπήρχαν κάτι ὑπάρξεις τόσο ἁβραί
θ’ ἀκουστῆ καί ὁ χωροφύλαξ μέ τό “κάτσε κάτω ρέ”».
ΕΙΚΟΝΑ 15. Η πρόσοψη τού Αρσακείου με τα καταστήματα που κτίστηκαν το 1942 κατα μήκος τής οδού Πεσμαζόγλου.
Οι διοικητικές υπηρεσίες τής ΦΕ παρέμειναν στο Αρσάκειο Μέγαρο. Το 1942 κτίστηκαν στο προαύλιο τού Αρσακείου Μεγάρου, προς την οδό Πεσμαζόγλου αρχικά και αργότερα προς την Πανεπιστημίου, καταστήματα τα οποία αλλοίωσαν την εξωτερική εικόνα τού κτηρίου.
ΕΙΚΟΝΑ 15α. Μαγαζιά στην Πανεπιστημίου που κτίστηκαν το 1944 (φωτογραφία τού 1955)
Στον χώρο της εσωτερικής αυλής κτίστηκε το κινηματοθέατρο «Ορφέας», ενώ μεταπολεμικά στο υπόγειο προς την οδό Σταδίου εγκαταστάθηκε το Θέατρο Τέχνης τού Καρόλου Κουν.
ΕΙΚΟΝΑ 15β. Το κινηματοθέατρο «Ορφέας».
ΤΟ ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ ΣΗΜΕΡΑ
Η αρχική μορφή τού κτηρίου αποκαταστάθηκε το 1996 από τη ΔΕΠΟΣ βάσει μελέτης που εκπόνησε ο Α. Σ. Καλλιγάς, ο οποίος για το έργο αυτό απέσπασε το βραβείο EuropaNostra. Σε αυτό στεγάζεται το Συμβούλιο τής Επικρατείας καθώς και τμήμα των υπηρεσιών τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Τότε κατασκευάστηκε και η Στοά τού Βιβλίου με στόχο να αποτελέσει μαζί με το Θέατρο Τέχνης και την Αίθουσα Λόγου και Τέχνης ένα κέντρο λογοτεχνικό και πνευματικό στην καρδιά της Αθήνας.
ΕΙΚΟΝΑ 16. Το Αρσάκειο Μέγαρο μετά την αποκατάστασή του από τη ΔΕΠΟΣ .
ΕΙΚΟΝΑ 16α.. Η Στοά τού Βιβλίου
Αυτή είναι η ιστορία του Αρσακείου Μεγάρου και του οικοδομικού τετραγώνου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας στην οδό Πανεπιστημίου. Οι καιροί αλλάζουν, οι συνθήκες στην πόλη των Αθηνών δεν είναι οι ίδιες, το κτίριο δεν στεγάζει πλέον σχολείο αλλά το Συμβούλιο της Επικρατείας. Στην αίθουσα Τέχνης και Λόγου όμως γίνονται τα μαθήματα του Ἁνοιχτού Πανεπιστημίου της Φιλεκπαιδευτικῆς Εταιρείας και άλλες πνευματικές εκδηλώσεις, ενώ στο υπόγειο φιλοξενείται ακόμα το «Θέατρο Τέχνης, Κάρολος Κούν» που συνεχίζει δημιουργικά την καλλιτεχνική του πορεία.
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
Στον χώρο της εσωτερικής αυλής κτίστηκε το κινηματοθέατρο «Ορφέας», ενώ μεταπολεμικά στο υπόγειο προς την οδό Σταδίου εγκαταστάθηκε το Θέατρο Τέχνης τού Καρόλου Κουν.
ΕΙΚΟΝΑ 15β. Το κινηματοθέατρο «Ορφέας».
ΤΟ ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ ΣΗΜΕΡΑ
Η αρχική μορφή τού κτηρίου αποκαταστάθηκε το 1996 από τη ΔΕΠΟΣ βάσει μελέτης που εκπόνησε ο Α. Σ. Καλλιγάς, ο οποίος για το έργο αυτό απέσπασε το βραβείο EuropaNostra. Σε αυτό στεγάζεται το Συμβούλιο τής Επικρατείας καθώς και τμήμα των υπηρεσιών τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Τότε κατασκευάστηκε και η Στοά τού Βιβλίου με στόχο να αποτελέσει μαζί με το Θέατρο Τέχνης και την Αίθουσα Λόγου και Τέχνης ένα κέντρο λογοτεχνικό και πνευματικό στην καρδιά της Αθήνας.
ΕΙΚΟΝΑ 16. Το Αρσάκειο Μέγαρο μετά την αποκατάστασή του από τη ΔΕΠΟΣ .
ΕΙΚΟΝΑ 16α.. Η Στοά τού Βιβλίου
Αυτή είναι η ιστορία του Αρσακείου Μεγάρου και του οικοδομικού τετραγώνου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας στην οδό Πανεπιστημίου. Οι καιροί αλλάζουν, οι συνθήκες στην πόλη των Αθηνών δεν είναι οι ίδιες, το κτίριο δεν στεγάζει πλέον σχολείο αλλά το Συμβούλιο της Επικρατείας. Στην αίθουσα Τέχνης και Λόγου όμως γίνονται τα μαθήματα του Ἁνοιχτού Πανεπιστημίου της Φιλεκπαιδευτικῆς Εταιρείας και άλλες πνευματικές εκδηλώσεις, ενώ στο υπόγειο φιλοξενείται ακόμα το «Θέατρο Τέχνης, Κάρολος Κούν» που συνεχίζει δημιουργικά την καλλιτεχνική του πορεία.
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
Το Αρσάκειο κατά το τέλος τού 19ου αι. και το "Νέο Αρσάκειο"
Μεγάλο κίνδυνο αντιμετώπισε η Φ.Ε. το 1877. Η κυβέρνηση αγόρασε το οικόπεδο πίσω από το κτήριο τής Βασιλικής Τυπογραφίας για να ανεγερθεί εκεί Δικαστικό Μέγαρο. Το Δ.Σ. τής Φ.Ε. αναστατώθηκε, διότι από τα παράθυρα τού Μεγάρου οι υπάλληλοι και οι επισκέπτες των Δικαστηρίων θα έβλεπαν μέσα στο Παρθεναγωγείο και θα πολιορκούσαν τις μαθήτριες κατά την είσοδό τους στο Σχολείο. Κατόπιν συντόνων ενεργειών τής Εταιρείας, με τη βοήθεια τής βασίλισσας Αμαλίας και ενώ είχε γίνει η εκσκαφή για τα θεμέλια, σταμάτησαν οι εργασίες. Έτσι δεν διαταράχθηκε η ησυχία τού Παρθεναγωγείου, που σύμφωνα με τον Κωστή Παλαμά
«Ω ναι! Την αγιοσύνη σου καμιά εκκλησιά δεν έχει.
Κανένας κήπος καρπερή, σαν τη δική σου νιότη».
Στο τέλος τού 19ου αιώνα η Εταιρεία είναι πλέον κάτοχος ολόκληρου τού οικοδομικού τετραγώνου και το Δ.Σ. της αρχίζει να προβληματίζεται για την καλύτερη αξιοποίηση τής περιουσίας της, ώστε οι πόροι να επενδύονται στα Σχολεία. Τα κτήρια είχαν φθαρεί και απαιτούσαν συνεχώς επισκευές. Το Δ.Σ. αποφάσισε να τα κατεδαφίσει και να οικοδομήσει καινούργια.
ΕΙΚΟΝΑ 8. Το τετράγωνο τού Αρσακείου στο κέντρο τής Αθήνας σε φωτογράφιση τού 1901 όπου φαίνεται καθαρά το Αρσάκειο Μέγαρο ενώ τα γύρω κτήρια έχουν κατεδαφιστεί.
ΤΟ ΝΕΟ ΑΡΣΑΚΕΙΟ
ΕΙΚΟΝΑ 9. Σπάνια αεροφωτογραφία τού οικοδομικού τετραγώνου τής Φ.Ε., μετά το 1907, στην οποία φαίνεται το σε σχήμα Π Αρσάκειο Μέγαρο [1], ο τρούλος τής Αγίας Αναστασίας [2], η οικοδομή που κτίστηκε στην οικία Βάμβα [3],το νέο Αρσάκειο επί της οδού Σταδίου [4], η Στοά Αρσακείου [5] και το τελευταίο κτήριο που κτίστηκε στην οδό Πεσμαζόγλου [6].
Το 1898 ανεγέρθηκε νέο κτήριο στην οδό Πανεπιστημίου (οικόπεδο οικίας Βάμβα) σε σχέδια Ν. Δημάδη, με κρεμαστούς επί προβόλων ιωνικούς κίονες στους επάνω ορόφους «εἰς ὓφος Μπαρόκ, βαρύ καί ἀκαλαίσθητον» παρατηρεί ο Κ. Μπίρης.
ΕΙΚΟΝΑ 9α. Πρόσοψη του κτηρίου από την πλευρά τής οδού Αρσάκη
ΕΙΚΟΝΑ 9β. Άποψη τής Αθήνας από τον Λυκαβηττό. Στη φωτογραφία φαίνεται καθαρά το νέο κτήριο στην Πανεπιστημίου, ενώ τα κτήρια τής Σταδίου ακόμα κτίζονται. Φωτογραφία τού HubertPernot από το λεύκωμα «Εξερευνώντας την Ελλάδα», φωτογραφίες 1898-1913. Η οδός Πανεπιστημίου [1] και τα οικοδομούμενα κτήρια επί τής οδού Σταδίου [2].
Παράλληλα, το Δ.Σ. αποφασίζει την ανέγερση σε πρώτη φάση κτηρίου σε όλο το μήκος τού οικοπέδου που έβλεπε στην οδό Σταδίου, με ισόγεια καταστήματα και με δύο ορόφους που θα στέγαζαν τα εξωτερικά Σχολεία τής Εταιρείας. Τα αρχικά σχέδια είχε εκπονήσει το 1889 ο Τρουμ, όταν όμως ήρθε η ώρα τής οικοδόμησης τα σχέδια μετατράπηκαν από τον μηχανικό Αν. Θεοφιλά με αρχιτέκτονα τον Κων. Μαρούδη.
ΕΙΚΟΝΑ 9γ. Το νέο Αρσάκειο από την οδό Σταδίου στην αρχική του μορφή (μηχανικός Αν. Θεοφιλάς, αρχιτ. Κων. Μαυρουδής) το 1905. Διακρίνεται το κτήριο τού Τυπογραφείου.
Εν τω μεταξύ το σχέδιο τροποποιήθηκε ώστε να επεκταθούν οι οικοδομές και προς την πλευρά των οδών Αρσάκη και Πανεπιστημίου. Τα Σχολεία μεταστεγάσθηκαν σε νοικιασμένα κτήρια και στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσό. Τον θεμέλιο λίθο των νέων κτηρίων έθεσε η Βασίλισσα Όλγα στις 26 Απριλίου 1900. Για την οικοδομή εργάστηκαν και άλλοι αρχιτέκτονες όπως ο Μπαλάνος, ο Λουδοβίκος Σνάιδερ και ο Οικονόμου, οι οποίοι δημιούργησαν ένα σχολικό συγκρότημα με ευρείς διαδρόμους και μεγάλες άριστα εξοπλισμένες τάξεις
ΕΙΚΟΝΑ 9δ. Το νέο Αρσάκειο (χωρίς τους πυργοειδείς τρούλους) από την οδό Σταδίου, με τα φωτιστικά τόξα τού αεριόφωτος το 1905
Τότε αποφασίστηκε και η δημιουργία τής Στοάς Αρσακείου στην προέκταση τής τότε οδού Πινακωτών (σήμερα Χαριλάου Τρικούπη). Πρόκληση για τις μαθήτριες τού Σχολείου αποτελούσε το γυάλινο στέγαστρο τής στοάς, στο οποίο έριχναν από τις τάξεις τους στραγάλια και άλλα μικρά αντικείμενα προκαλώντας μεγάλο θόρυβο
ΕΙΚΟΝΑ 9ε. Η στοά Αρσακείου
Επειδή το Σχολείο που χτίστηκε με δωρεά τής Ελένης Τοσίτσα είχε κατεδαφιστεί, ορίστηκε η πτέρυγα τού Σχολείου που κτίστηκε στον ίδιο χώρο να ονομάζεται «Τοσίτσειο».
ΕΙΚΟΝΑ 9στ. Αίθουσα διδασκαλίας στο νέο κτήριο τού Σχολείου. Πρόκειται για εξωτερικές μαθήτριες, όπως δείχνουν τα καπέλα στο βάθος (από λεύκωμα τού 1912)
Γρήγορα άρχισαν να διατυπώνονται παράπονα στον Τύπο για την εξωτερική ασυμβατότητα των νέων κτηρίων με το «Αρσάκειο Μέγαρο». Έτσι το 1907 αποφασίστηκε η αναμόρφωση των κτηρίων τής οδού Σταδίου και η επισκευή των προθηκών των καταστημάτων.
ΕΙΚΟΝΑ 10. Άποψη της οδού Σταδίου. Δεξιά διακρίνεται το Αρσάκειο με τους τρούλους που προσέθεσε ο Τσίλλερ.
ΕΙΚΟΝΑ 11: Η μαρκίζα που προσθεσε ο Τσίλλερ (1905) στην έξοδο της Στοάς Αρσακείου προς την Σταδίου.
Τα σχέδια ανετέθησαν στον αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ, ο οποίος προσέθεσε τους δύο τρούλους καθώς και την μεταλλική μαρκίζα στην πρόσοψη επί της οδού Σταδίου. Ο νέος αρχιτέκτονας τής Εταιρείας Α. Κριεζής ανέλαβε το 1911 την ανακαίνιση των εσωτερικών χώρων τού κτηρίου Τότε κατασκευάσθηκε θέατρο στη μεγάλη αίθουσα τελετών τού α΄ ορόφου επί τής οδού Πανεπιστημίου, καθώς και γυμναστήριο στη θέση τού παλαιού επί τής οδού Σταδίου.
ΕΙΚΟΝΑ 11α. Η αίθουσα τελετών τού Σχολείου στον α΄ όροφο
ΕΙΚΟΝΑ 11β. Αρσακειάδες ασκούνται στο μονόζυγο στο κλειστό γυμναστήριο τού νέου κτηρίου τού Σχολείου
Η αξιοποίηση τού οικοδομικού τετραγώνου με τη μορφή που έχει σήμερα ολοκληρώθηκε το 1925 με την ανέγερση επί τής οδού Πεσμαζόγλου οικοδομής που στέγαζε στο ισόγειο δύο καταστήματα και στους δύο ορόφους αίθουσες.
ΕΙΚΟΝΑ 12. Το κτήριο τής ΦΕ από την οδό Πανεπιστημίου (Εθνική Βιβλιοθήκη), περίπου το 1934.
Καθώς ο χρόνος περνούσε, η Αθήνα μεγάλωνε και το Σχολείο γρήγορα βρέθηκε στο κέντρο τής εμπορικής ζωής τής πόλεως, κάτι που καθιστούσε δύσκολη την πρόσβαση των νεαρών κοριτσιών σε αυτό. Συγχρόνως η πολυκοσμία και η αύξηση τής ηχορρύπανσης και τού αριθμού των μαθητριών έκανε το Δ.Σ. τής ΦΕ να σκέφτεται σοβαρά τη μεταφορά τού Σχολείου σε άλλη περιοχή, εκτός κέντρου, και την κατασκευή κτηρίου προσαρμοσμένου στις απαιτήσεις των συγχρόνων σχολείων της εποχής, ώστε σταδιακά να απομακρυνθούν τα Σχολεία από το κέντρο τής πόλεως. Όμως η τύχη και τα ιστορικά γεγονότα επεφύλασσαν στα κτήρια αυτά μια δεύτερη χρησιμοποίησή τους ως εκπαιδευτήρια κατά τη διάρκεια τού Β΄ Παγκοσμίου πολέμου.
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
Το οικοδομικό τετράγωνο τού Αρσακείου Μεγάρου στο κέντρο τής Αθήνας
ΕΙΚΟΝΑ 5. Άποψη τού ΝΔ τμήματος τού οικοδομικού τετραγώνου τής Φ.Ε., γωνία Σταδίου και Μενάνδρου (Πεσμαζόγλου). Οικία Βούρου, 1886
Στις 23 Σεπτεμβρίου 1851 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αγόρασε έναντι 40.000 δρχ. την οικία Σ. Δεκόζη-Βούρου, στη γωνία των οδών Σταδίου και Μενάνδρου (Πεσμαζόγλου), η οποία εφάπτονταν στο οικόπεδο τού Σχολείου. Έτσι και το οικόπεδό της πέτυχε να αυξήσει, αλλά κυρίως κατόρθωσε να προστατεύσει τις μαθήτριές της από τα «ἀναιδῆ βλέμματα» των ενοίκων τού κτηρίου. «Περιῆλθεν εἰς τήν ἐξουσίαν τῆς Ἑταιρείας οἰκία γειτονική, ἔχουσα θέαν εἰς τά ἐνδότερα τοῦ νέου οἰκοδομήματος, ὣστε να δύναται αὔτη καί νά μή συγχωρήσῃ νά κατοικήσῃ ὁ τυχῶν καί κατ’ ἀρέσκειαν ἐξ ἀμφοτέρων τῶν μελῶν νά ἐνεργήσῃ ὃ,τι πρός παρεμπόδισιν τῆς θέας ταύτης διά τήν φύσιν αὐτῶν τοῦ καθιδρύματος ἀπαιτεῖται». Για τον λόγο αυτό η οικία ενοικιάσθηκε για 5 χρόνια στο Ελεγκτικό Συνέδριο. Μετά το 1888 στο κτήριο αυτό εγκατεστάθηκαν μερικές τάξεις τού εξωτερικού Διδασκαλείου. Το θέμα τής προφύλαξης των κοριτσιών έκανε το Δ.Σ. τής Εταιρείας να ζητήσει τη βοήθεια τής αστυνομίας, διότι «κατά τάς ὣρας ἀφίξεως καί ἀναχωρήσεως τῶν μαθητριῶν συγκεντρώνονται είς τήν εἴσοδον τοῦ καταστήματος ἀναιδεῖς νέοι».
ΤΟΣΙΤΣΕΙΟ
ΕΙΚΟΝΑ 6. Το Τοσίτσειο στη γωνία των οδών Σταδίου και Τυπογραφίας (σήμερα Αρσάκη). Διακρίνεται το Τοσίτσειο και δίπλα επί τής οδού Σταδίου το νηπιαγωγείο των απόρων.
Πολύ γρήγορα όμως η Φ.Ε. βρέθηκε ξανά αντιμέτωπη με δύο προβλήματα. Το ένα ήταν η αύξηση τού αριθμού των μαθητριών, που είχε ως αποτέλεσμα οι εξωτερικές μαθήτριες να κάνουν μάθημα στα σκοτεινά και πολλές φορές υγρά υπόγεια τού κεντρικού κτηρίου. Το άλλο αφορούσε στη διαφορετική νοοτροπία και προέλευση των μαθητριών που φοιτούσαν στο Αρσάκειο. Οι εσωτερικές, οικότροφες μαθήτριες στην πλειοψηφία τους προερχόταν από πόλεις και χωριά των υποδούλων ακόμα ελληνικών εδαφών και φοιτούσαν εκεί με υποτροφία των συμπατριωτών τους, υπό τον όρο οι νέες δασκάλες να επιστρέψουν στον τόπο καταγωγής τους και να διδάξουν εκεί. Συγχρόνως όμως στο Σχολείο φοιτούσαν Αθηναίες προερχόμενες από αστικές και πολλές φορές εύπορες οικογένειες που επιθυμούσαν να μορφώσουν τα κορίτσια τους. Είχε αρχίσει λοιπόν να παρουσιάζεται το φαινόμενο οι εσωτερικές μαθήτριες να αρνούνται να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και να θέλουν να παραμείνουν στην Αθήνα.
ΕΙΚΟΝΑ 6α. Μιχαήλ και Ελένη Τοσίτσα
Για να αντιμετωπιστεί το γεγονός αυτό το Δ.Σ. αποφάσισε να χωρίσει το Παρθεναγωγείο σε εσωτερικό και εξωτερικό. Αρωγός στην προσπάθεια αυτή ήρθε η Ελένη Τοσίτσα, σύζυγος τού μεγάλου ευεργέτη Μιχαήλ Τοσίτσα, στην οποία ο σύζυγός της είχε αφήσει τη διαχείριση τής περιουσίας του μετά τον θάνατό του το 1856. Η ευεργέτις, ήδη από το 1860, είχε εκφράσει την επιθυμία να ανεγείρει με δικές της δαπάνες συμπληρωματικό μέγαρο για τη στέγαση σχολείου τής Εταιρείας. Για τον λόγο αυτό αγόρασε «τό κατά τήν ὁδόν Σταδίου, πλησίον τοῦ Βασιλικοῦ Τυπογραφείου καί ὂπισθεν τοῦ καταστήματος τῆς Φιλεκπαιδευτικῆς «Ἑταιρείας κείμενον οἰκόπεδον τοῦ γερουσιαστοῦ Κ. Αντωνοπούλου» έναντι 170.000 δραχμών, στη γωνία των οδών Σταδίου και Τυπογραφίας (σήμερα Αρσάκη), και χρηματοδότησε την οικοδόμηση κτηρίου σε σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου στο οποίο εγκαταστάθηκε το Εξωτερικό Αλληλοδιδακτικό Σχολείο τής Εταιρείας. Προς τιμήν των δωρητών το νέο σχολείο ονομάστηκε «Τοσίτσειον». Έτσι, «τά ταλαίπωρα κοράσια τά ἔξωθεν φοιτῶντα θά ἀπαλλαχθῶσι ἀπό τά σκοτεινά καί πολλάκις κάθυγρα ὑπόγεια τοῦ καταστήματος». Το κτήριο παραδόθηκε στην Εταιρεία στις 22 Φεβρουαρίου 1867, μετά τον θάνατο τής Ελένης Τοσίτσα, η οποία με διαθήκη της άφησε επιπλέον 20.000 δραχμές για τη συντήρηση τού Σχολείου. Το Τοσίτσειο επικοινωνούσε με το Αρσάκειο μέσω τού κήπου. Είχε μαρμάρινη πρόσοψη επί τής οδού Σταδίου, ευρύχωρο προθάλαμο, τέσσερεις αίθουσες διδασκαλίας, μία μεγάλη αίθουσα τελετών και μεγάλη αυλή που χωρούσε 300 μαθήτριες.
Το 1866 αγοράστηκε από την Εταιρεία και το οικόπεδο Αποστολίδη έναντι 27.039 δρχ. Εκεί κτίστηκε το νέο Νηπιαγωγείο των Απόρων, το οποίο κόστισε 42.319 δρχ., χρήματα τα οποία καλύφθηκαν από εισφορές ομογενών. Τα σχέδια είχε εκπονήσει ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου. Τα εγκαίνια έγιναν στις 18 Οκτωβρίου του 1871. Στο Νηπιαγωγείο γράφτηκαν 200 παιδιά. Αυτό ήταν τότε το μόνο σχολείο τής Εταιρείας στο οποίο επιτρεπόταν η δωρεάν φοίτηση αγοριών.
ΕΙΚΟΝΑ 6β. Μαθητές και μαθήτριες τού Νηπιαγωγείου των Απόρων από το Λεύκωμα τής Πεντηκονταετίας τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας
ΟΙΚΙΑ ΒΑΜΒΑ
ΕΙΚΟΝΑ 7. Το Αρσάκειο Μέγαρο και τμήμα τής οικίας Βάμβα επί τής Πανεπιστημίου
Το 1868 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία προχωρεί στην αγορά και τής οικίας Βάμβα, στη γωνία των οδών Τυπογραφίας (Αρσάκη) και Πανεπιστημίου, αντί 68,000 δρχ. και έτσι αποκτά την πλήρη κυριότητα τού οικοδομικού τετραγώνου που περικλείεται μεταξύ των οδών Πανεπιστημίου, Τυπογραφίας, Σταδίου και Μενάνδρου. Σε αυτό το κτήριο στεγάστηκαν αρχικά μερικές τάξεις τού Εξωτερικού Διδασκαλείου και το Νηπιαγωγείο.
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
Το Αρσάκειον Μέγαρον
ΕΙΚΟΝΑ 1. Άποψη τής πόλεως των Αθηνών το 1850 περίπου.
Η συνεχής αναζήτηση νέων «καταλληλοτέρων» κτηρίων για τη στέγαση τού Σχολείου της αλλά και ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός των μαθητριών οδήγησε το Δ.Σ. τής Φ.Ε. στη διαπίστωση ότι «μία κατοικία τήν ὀποίαν ὁ ἰδιοκτήτης της τήν κατεσκεύασε διά κατοικητήριον τῆς όλιγαρίθμου οἰκογενείας του» δεν μπορεί να καλύψει ανάγκες εκπαιδευτηρίου 290 μαθητριών. Έτσι, επιτροπή αποτελούμενη από τους Μ. Αποστολίδη, Ε. Σίμο, Κ. Δόσιο και Σ. Κλεάνθη άρχισε να αναζητεί κατάλληλο οικόπεδο για την οικοδόμηση ενός σύγχρονου σχολείου.
Το «Μοντέλο τής πόλεως των Αθηνών τού 1842» των Ιωάννη Τραυλού και Νικηφόρου Γερασίμωφ θα μας βοηθήσει, μία ακόμη φορά, στην περιήγησή μας στην Αθήνα των μέσων τού 19ου αιώνα.
ΤΟ ΟΙΚΟΠΕΔΟ
ΕΙΚΟΝΑ 2α. «Μοντέλο τής πόλεως των Αθηνών το 1842» των Ιωάννη Τραυλού και Νικηφόρου Γερασίμωφ (ολόκληρο, με σημειωμένο α) το οικόπεδο, β) το Πανεπιστήμιο
Αρχικά ζητήθηκε από τον Δήμο Αθηναίων να παραχωρήσει ένα οικόπεδο όπως είχε υποσχεθεί. Δυστυχώς όμως δεν διέθετε κατάλληλο. Αλλά το 1842, μετά από μεσολάβηση τής βασίλισσας Αμαλίας, αγοράστηκε από τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής που βρίσκεται στο Γαύριο τής Άνδρου, προς 2 δραχμές τον πήχη, ένα οικόπεδο 8.620 τετραγωνικών πήχεων στη γωνία των οδών Πανεπιστημίου (τότε ονομαζόταν Μεγάλο Βουλεβάρτο) και Πεσμαζόγλου (τότε ονομαζόταν Μενάνδρου) «Ἀντικρύ τοῦ κτηρίου τῆς Βασιλικῆς Τυπογραφίας». Κατόπιν μεσολαβήσεως του Όθωνα «ἡ συγκατάθεσις τῆς ἀγορᾶς» έγινε «κατά τήν αἴτησιν τῆς Ἑταιρείας». Αργότερα η Ιερά Μονή προσέφερε δωρεάν στη Φ.Ε. το υπόλοιπο τμήμα τού οικοπέδου που τής ανήκε.
Βεβαίως, η θέση όπου θα κτιζόταν το νέο σχολείο βρισκόταν, την εποχή εκείνη, «εκτός τού κέντρου», όπως φαίνεται και από τα λόγια κάποιου μέλους τού Δημοτικού Συμβουλίου: «Μας εζήτησαν να τους βοηθήσουμε για να κάνουν ένα σχολείο, για να μάθουν τα κορίτσια μας γράμματα και αυτοί οι ευλογημένοι πήγαν να το κτίσουν στην εξορία τού Αδάμ». Ο χρόνος όμως απέδειξε ότι η επιλογή τής Εταιρείας ήταν η σωστή.
ΕΙΚΟΝΑ 2β. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών κτίστηκε το 1839-1864 σε σχέδια τού Χριστιανού Χάνσεν.
Έναν χρόνο πριν, το 1841, είχαν μεταφερθεί στο νέο κτήριο τού Πανεπιστημίου οι διοικητικές υπηρεσίες και η γραμματεία. Η παρουσία των φοιτητών δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα στην πόλη των Αθηνών.
ΕΙΚΟΝΑ 2γ. Το κτήριο τής Βασιλικής Τυπογραφίας και Λιθογραφίας κτίστηκε στη γωνία των οδών Σταδίου, Σανταρόζα και Τυπογραφίας αμέσως μόλις μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα στην Αθήνα, το 1834.
Ένας νέος συνοικισμός, γνωστός αρχικά ως «Προάστιο» (αργότερα ονομάστηκε Νεάπολη), δημιουργήθηκε πίσω από το Πανεπιστήμιο, στον χώρο που εκτείνεται από τη σημερινή οδό Ακαδημίας μέχρι τη λεωφόρο Αλεξάνδρας, και κατοικήθηκε κυρίως από φοιτητές αλλά και οικογενειάρχες που έκτισαν εκεί το σπίτι τους, γιατί τα οικόπεδα είχαν λογικότερες τιμές. Σε αυτό οδηγούσε η οδός Προαστίου (σήμερα Εμμανουήλ Μπενάκη). Η Αθήνα μεγάλωνε συνεχώς και γρήγορα.
ΕΙΚΟΝΑ 2δ. Το «Προάστιο» και τα «Εξάρχεια» είναι οι συνοικίες που δημιουργήθηκαν πίσω από το κεντρικό κτήριο τού Πανεπιστημίου Αθηνών.
«ΤΟ ΜΕΓΑΡΟΝ»
Κύριο μέλημα του Δ.Σ. ήταν το νέο σχολείο να κτιστεί μέσα σε αυλόγυρο και όχι επί των οδών Μενάνδρου (Πεσμαζόγλου), Βουλεβάρτων (Πανεπιστημίου), ώστε να μην υπάρχουν κοιτώνες επί των οδών. Το κτήριο θεμελιώθηκε στις 10 Μαρτίου τού 1847, σε σχέδια, τελικά, τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου.
Τα σχέδια που είχε αρχικά εκπονήσει ο Σταμάτης Κλεάνθης, βάσει των οποίων η κύρια όψη τού σχολείου «ἐστρέφετο πρός μεσημβρίαν ἡ δέ ὂπισθεν πρός ἄρκτον» δεν ενεκρίθησαν από το Διοικητικό Συμβούλιο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και αυτό προκάλεσε διαμάχη μεταξύ των δύο αρχιτεκτόνων, η οποία κατέληξε στην κυκλοφορία λιβέλων και από τις δύο πλευρές.
ΕΙΚΟΝΑ 3α. Ιχνογραφία γενική τού οικοπέδου τής Φ.Ε. και των πέριξ οδών και οικιών. Πρόκειται για το σχέδιο για την οικοδόμηση σχολείου τής Εταιρείας από τον Στ. Κλεάνθη [πηγή Γ.Α.Κ.]
Η Φ.Ε. για να αποφορτίσει την κατάσταση ζήτησε από τον Λύσανδρο Καυταντζόγλου να επιφέρει αλλαγές στο αρχικό του σχέδιο «κατά τίς παρατηρήσεις τοῦ ἀρχιτέκτονος Στ. Κλεάνθους». Στο σχέδιο αυτό οι κοιτώνες βρίσκονταν επί των οδών και, για να προστατεύονται τα κορίτσια από τα βλέμματα των γύρω, τα παράθυρα βρίσκονταν σε ύψος 2,50μ. από το δάπεδο.
ΕΙΚΟΝΑ 3β. Σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου για την ανέγερση τού σχολείου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας
Στη θεμελίωση τού κτηρίου ήταν παρούσα η βασίλισσα Αμαλία, η οποία ήταν επίτιμη Πρόεδρος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, πολλοί επιφανείς σύμβουλοι, όπως ο Δ. Μαυροκορδάτος, ο Ι. Κωλέττης, ο Δ. Ζαΐμης αλλά και πολλοί από τους δοξασμένους στρατηγούς τού 1821.
ΕΙΚΟΝΑ 3γ. Το Αρσάκειο Μέγαρο όπως αποτυπώνεται σε γκραβούρα της εποχής
Θα πρέπει να αντιληφθούμε βέβαια ότι την εποχή εκείνη η πραγματοποίηση μίας τόσο μεγάλης οικοδομής ήταν κάτι δύσκολο και πολυδάπανο. Όπως λέει και ο Στ. Γαλάτης «Ἃπαντα τά ὑλικά πλήν τῶν λίθων καί τῆς ἀσβέστου ἔπρεπε νά εἰσαχθῶσι ἐκ τοῦ ἐξωτερικοῦ. Το Δ.Σ. παρήγγειλε τήν ξυλικήν, ἀξίας 15.000 δρχ., εἰς τό Γαλάζιον τῆς Ρουμανίας». Τελικά την ξυλεία προσέφεραν οι Ἐλληνες τής Ρουμανίας και μάλιστα την απέστειλαν δύο φορές, γιατί το πλοίο που έκανε τη μεταφορά , την πρώτη φορά βυθίστηκε. Τόσος ήταν ο ενθουσιασμός για την οικοδόμηση του Παρθεναγωγείου, ώστε ακόμα και λίθους από την Ακρόπολη μετέφερε ο στρατός για να ολοκληρωθεί η οικοδομή. Οι λίθοι αυτοί επεστράφησαν στο μνημείο κατά την επισκευή του από τη ΔΕΠΟΣ.
Όμως, παρά τις μεγάλες συνεισφορές των ομογενών σε χρήματα και υλικά οικοδομών, ο προϋπολογισμός γρήγορα ξεπεράστηκε. Το χρέος τής Εταιρείας μεγάλωνε. Δημιουργήθηκε τότε επιτροπή, αποτελούμενη από τον συνταγματάρχη Λ. Λόντο, τον σεβάσμιο δάσκαλο Ν. Βάμβα, τον Γυμνασιάρχη Γ. Γεννάδιο, τον Αρχιμανδρίτη Μισαήλ Αποστολίδη και τον Ανέστη Χατζόπουλο, με στόχο τη συγκέντρωση συνδρομών καθώς και δωρεών. Λόγω ελλείψεως χρημάτων, όμως, τα έργα σταμάτησαν.
Το Δ.Σ. προσπάθησε να αναζητήσει δωρητές και απευθύνθηκε προς όλους τους εύπορους Έλληνες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Την προσπάθεια πληροφορήθηκε από τους φίλους του Δαμιανό Γεωργίου και Ανέστη Χατζόπουλο ο εγκατεστημένος στη Ρουμανία Ηπειρώτης γιατρός Απόστολος Αρσάκης. Ο ευεργέτης υπήρξε μαθητής τού Νεόφυτου Δούκα και είχε έντονη παρουσία στην πολιτική ζωή τής Ρουμανίας.
ΕΙΚΟΝΑ 3δ. Πορτρέτο τού Αποστόλου Αρσάκη
Ο Αρσάκης, αφού εξέτασε την επικρατούσα στην Ελλάδα κατάσταση, όπως αποδεικνύεται από την αλληλογραφία του, ήρθε σε επαφή με τον Θεόκλητο Φαρμακίδη και στις 24 Δεκεμβρίου 1850 ανακοίνωσε με επιστολή του στο Διοικητικό Συμβούλιο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας και στον Πρόεδρό της Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο ότι ανελάμβανε με δωρεά του να εξοφλήσει όλα τα χρέη τής Εταιρείας και ότι θα κατέβαλε όλα τα έξοδα που είχαν γίνει μέχρι τότε για την αγορά οικοπέδου και την οικοδομή, καθώς και το ποσό που θα χρειαζόταν για την ολοκλήρωση του έργου, υπό τον όρο το σχολείο να έχει το όνομά του και να χρησιμοποιείται πάντοτε ως εκπαιδευτήριο. «Ἀλλ’ εἶναι τι, Κύριοι, μεταξύ πάντων, τοῦ οποίου τήν εἰς ἂκρον χαροποιόν ἀγγελίαν δέν δυνάμεθα οὔτε στιγμήν νά ἀναβάλωμεν…. Ἐννοούμε τήν μεγάλην καί γενναίαν δωρεάν τοῦ ἐν Βλαχίᾳ φιλογενεστάτου συμπολίτου μας κυρίου Ἀρσάκη» είπε ο Γραμματέας τής Εταιρείας στο Δ.Σ.
ΕΙΚΟΝΑ 3ε. Το Αρσάκειο Μέγαρο σε φωτογραφία από το λεύκωμα τού 1886
Το νέο σχολείο θα έφερε στην προμετωπίδα την επιγραφή «ΑΡΣΑΚΕΙΟΝ». Ο δωρητής ζητούσε ακόμα να φοιτούν ως υπότροφοι στο σχολείο τρία κορίτσια από την ιδιαίτερη πατρίδα του. Κατόπιν επιθυμίας του Απ. Αρσάκη η εκκλησία του σχολείου αφιερώθηκε στην Αγία Αναστασία τη Ρωμαία, στη μνήμη της συζύγου του Αναστασίας
ΕΙΚΟΝΑ 3στ. Το Αρσάκειο σε γκραβούρα τής εποχής
Τρία χρόνια μετά τη δωρεά τού Αρσάκη η οικοδόμηση τού κτηρίου συμπληρώθηκε υπό την επίβλεψη τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου και έγινε όπως ακριβώς το ήθελε ο ευεργέτης «ὡραῖον καί ἐπαρκές, προκαλοῦν τήν προσοχήν τῶν ξένων καί τήν ἐλπίδα τῶν ὁμογενῶν».
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΚΤΗΡΙΟΥ
Μια εναργέστατη περιγραφή τού εσωτερικού τού κτηρίου έκανε η Ελένη Πολυζοπούλου, μία Αρσακειάς των αρχών τού αιώνα, στο «Μακεδονικό Ημερολόγιο» τού 1967, αναδεικνύοντας την επιβλητικότητα και τη μεγαλοπρέπεια τού ιστορικού αυτού σχολείου, στο οποίο «Τάξις καί φιλοκαλία καί ἂψογος καθαριότης καί εὐπρέπεια ἐπεκράτει ἀπ’ ἂκρου εἰς ἂκρον». Με τη βοήθεια των λόγων της αλλά και με πλούσιο φωτογραφικό υλικό θα περιηγηθούμε στο εσωτερικό τού Αρσακείου Μεγάρου.
Ας αρχίσουμε λοιπόν την περιγραφή από την είσοδο.
ΕΙΚΟΝΑ 4α. Το αέτωμα τής εισόδου τού Αρσακείου Μεγάρου και η προτομή τής θεάς Αθηνάς, έργο τού γλύπτη Λεωνίδα Δρόση
Η προτομή τής θεάς Αθηνάς που κοσμεί το πάνω μέρος τού αετώματος τής εισόδου είναι έργο του Λεωνίδα Δρόση και έγινε το 1867-1870 κατά πληροφορίες που μας δίνει ο ιστορικός και ακαδημαϊκός Δ. Κόκκινος. Ως πρότυπο λέγεται ότι χρησιμοποιήθηκε μία κόρη τής οικογένειας Παχή ή κατ’ άλλους η κ. Πετμεζά.
«Ἁπλοῦν καί ἀπέριττον ἐξωτερικῶς εἰς τό σχῆμα Π κεφαλαίου οἰκοδόμημα, παρουσίαζεν ἐσωτερικήν μεγαλοπρέπειαν. Ὁ εἰσερχόμενος εἰς τόν προθάλαμον ἀντίκρυζεν ἐπί τῶν ἐντοιχισμένων μεγάλων μαρμάρων τά ὀνόματα τῶν εὐεργετῶν καί δωρητῶν, γεγραμμένα μέ χρυσά γράμματα καί ἀμέσως κατόπιν εὑρίσκετο εἰς τήν μεγάλην, τήν ἀπέραντον αἴθουσαν μέ τό ἄπλετον φῶς, τά ἀπαστράπτοντα πεντελικά μάρμαρα τοῦ δαπέδου καί τήν ἐπιβλητικήν προτομήν τοῦ Ἀποστόλου Ἀρσάκη (έργο τού γλύπτη Δ.Π. Κόσσου που φιλοτεχνήθηκε το 1859) εἰς περίβλεπτον θέσιν.
ΕΙΚΟΝΑ 4β. Η είσοδος τού Αρσακείου. Διακρίνονται οι εσοχές όπου ήταν εντοιχισμένα τα ονόματα των ευεργετών. Το 1935 οι μαρμάρινες πλάκες μεταφέρθηκαν στο Αρσάκειο Ψυχικού.
«Αἱ ἑκατέρωθεν τῆς αἰθούσης ταύτης μακρότατοι καί εὐρύχωροι πτέρυγες (τα σκέλη τοῦ Π) περιέκλειον τούς εὐρεῖς ἐπίσης χώρους διδασκαλίας»
ΕΙΚΟΝΑ 4γ. Αίθουσα διδασκαλίας στο Αρσάκειο Μέγαρο, 1886
«εὐρεῖαι ὠσαύτως μαρμάριναι κλίμακες ὡδήγουν εἰς τόν ἄνω ὂροφον μέ τήν αὐτήν διαρρύθμισιν τοῦ πρώτου.»
ΕΙΚΟΝΑ 4δ. Ο εσωτερικός διάδρομος τού α΄ ορόφου όπως είναι σήμερα και όπως ήταν σε φωτογραφία του 1886
 |
 |
«Ἐκεῖ ὑπῆρχον δύο παράλληλοι αἴθουσαι ἐξ ὦν ἡ ἐπί τῆς προσόψεως ἐχρησιμοποιεῖτο διά τάς ἐπισήμους τελετάς, διεκοσμεῖτο δέ μέ τάς μεγάλας καί ὡραιοτάτας εἰκόνας τοῦ Ὂθωνος καί τῆς Ἀμαλίας, ἒργα ὑπέροχα τοῦ πολλοῦ Λύτρα.»
ΕΙΚΟΝΑ 4ε. Τα πορτρέτα τού Όθωνα και τής Αμαλίας, έργα τού Ν. Λύτρα
 |
 |
«Αἱ ἑκατέρωθεν τῶν αἰθουσῶν τούτων πτέρυγες περιέκλειον τούς «κοιτῶνας», τά ἡλιόλουστα καί καλῶς ἀεριζόμενα ὑπνωτήρια τῶν συσσίτων»
ΕΙΚΟΝΑ 4στ. Κοιτώνες για τις εσωτερικές μαθήτριες. Τα παράθυρα τοποθετήθηκαν δύο μέτρα από το δάπεδο, για να προστατεύουν τις Αρσακειάδες από τα μάτια των κατοίκων των γύρω κτηρίων (1886). Τα πολύφωτα είναι καλυμμένα με λευκό ύφασμα , για να μην καταστραφούν από τη σκόνη, επειδή οι δρόμοι ήταν χωμάτινοι.
«Εἰς τό ἄκρον τῆς μίας τῶν πτερύγων εὑρίσκετο τό μαθητικόν νοσοκομεῖον, ἢτοι θάλαμος ἱκανῶν διαστάσεων μέ ἀριθμόν τινα κλινῶν, ἐπίσης αἴθουσα ἀναρρώσεως μέ πρόχειρον βιβλιοθήκην, μικρόν φαρμακεῖον, μαγειρεῖον καί λοιποί ἀπαραίτητοι χῶροι.» [Το τμήμα αυτό του κτηρίου κατεδαφίστηκε τη δεκαετία τού 1950 για να κτιστεί το Κινηματοθέατρον «Ορφέας»]
«Τό ἰσόγειον διαμέρισμα, μέ ὁμοίαν διαρρύθμισιν πρός τούς ἄνωθεν ὀρόφους, διέθετε τάς δύο μεγάλας αἰθούσας του ως τραπεζαρίας, οἱ δέ διάδρομοι περιέκλειον πολυάριθμα δωμάτια, ἥτοι ἰματιοθήκας τρεχούσης χρήσεως, ραφεῖον, διορθωτήριον, καί ἀποθήκας διά τό πάσης φύσεως χρήσιμον ὑλικόν. Εἰς τό ἄκρον τοῦ ἑτέρου διαδρόμου ἦτο ἡ ἐγκατάστασις τῶν λουτρῶν, εἰς δέ τόν ὑπόγειον χῶρον πλυντήρια καί στεγνωτήρια.»
ΕΙΚΟΝΑ 4η. Η τραπεζαρία για τις εσωτερικές μαθήτριες 1886
ΕΙΚΟΝΑ 4η. Η τραπεζαρία για τις εσωτερικές μαθήτριες 1886
ΕΙΚΟΝΑ 4θ. Διακοσμήσεις οροφής σε ισόγειες αίθουσες τού Αρσακείου Μεγάρου
«Τά ἄκρα τῶν πτερύγων συνέδεεν ἐπί τοῦ ἐδάφους ὁ περικαλῆς μαθητικός ναός τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Ρωμαίας. Κτίσμα ἀρκετῆς ἐκτάσεως σέ σχῆμα έλλειψοειδές, δάπεδον μαρμάρινον, τέμπλον κάρυνον , μέ ὡραίας ἁγιογραφίας καί στέγην θολωτήν μέ πολυχρώμους ὑάλους ,ἐτιμᾶτο εἰς μνήμην τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Ρωμαίας. Σεβάσμιος γέρων Λευίτης προσήρχετο κατά τάς Κυριακάς καί τάς ἑορτάς διά τά ἐκκλησιαστικά καθήκοντα, διακονούμενος ὑπό δύο μικρῶν μαθητριῶν ἐξησκημένων εἰς τήν ὑπηρεσίαν. Ἑτέρα μικρά ἐπίσης ἠσχολεῖτο μέ τήν πώλησιν τῶν κηρίων. Εἰς τό ἄκουσμα τῆς καμπάνας μέ εὐλάβειαν καί θρησκευτικήν συναίσθησιν αἱ νεαραί προσήρχοντο εἰς τόν χῶρον τῆς κοινῆς λατρείας καί κατελάμβανον τάς θέσεις των.»
ΕΙΚΟΝΑ 4ι. Εξωτερική όψη τού ναού τής Αγίας Αναστασίας. Το εσωτερικό τού ναού τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας (από το Λεύκωμα τής Πεντηκονταετίας τής Φ.Ε., 1886).
Δικαίως λοιπόν ο διάσημος Γάλλος ακαδημαϊκός και ελληνιστής Barthelemy de Saint Hilaire έγραψε το 1873 «Μακαρίζω τήν Ἑλλάδα καί τόν πολιτισμόν διά τό Κατάστημά της, οὖ παρόμοιον δέν ὑπάρχει εἰς τά μέρη τῆς Εὐρώπης τά ὀποῖα ἐπεσκέφθην.» Τα εγκαίνια τού Αρσακείου Μεγάρου έγιναν το καλοκαίρι του 1853 με σεμνή τελετή. Τα θυρανοίξια τού ναού τής Αγίας Αναστασίας έγιναν στις 22 Μαΐου 1858. Η καθυστέρηση οφείλεται στο ότι το Δ.Σ. τής Εταιρείας προσπαθούσε να πείσει τον ευεργέτη να παραστεί στην τελετή. Ο Αρσάκης όμως δεν ήρθε στην Αθήνα, ίσως λόγω τής επιδημίας χολέρας που είχε πλήξει την πόλη μετά την κατοχή τού Πειραιά από τα γαλλικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια τού Κριμαϊκού πολέμου (1854-1856).
Αλλά και ο αναγεννητής τών Βυζαντινών Σπουδών KarlKrumbacher, όταν δημοσίευσε τίς εντυπώσεις του από τήν Ελλάδα με τόν τίτλο «Ελληνική Οδοιπορία», έγραψε για το Αρσάκειο. « Το Αρσάκειο φέρει το όνομα τού δωρητή του και περιέχει ένα διδασκαλείο για δασκάλες με το οποίο είναι συνδεδεμένο ένα Παρθεναγωγείο. Το σχολείο έχει πάνω από 1400 μαθήτριες […] Οι αίθουσες διδασκαλίας , σάλες φαγητού και οι αίθουσες ύπνου είναι ασυνήθιστα πολύ ψηλές και ευάερες. Η διοίκηση τού σχολείου ασκείται από μία Ελβετίδα, κατά τα λοιπά το ίδρυμα το έχουν εμπιστευθεί σε μία επιτροπή ευυπολήπτων πολιτών οι οποίοι φρόντιζαν για τή διαχείριση. Ένας από αυτούς με ξενάγησε με μεγάλη προθυμία σε όλο το ίδρυμα και παρακολουθήσαμε επίσης το μάθημα σε αρκετές τάξεις. Έφυγα από το σχολείο με τήν ικανοποίηση που προξενεί η γνωριμία με ένα καλά οργανωμένο έργο που υπηρετεί ανθρώπινα ιδανικά».
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
«Τά ἄκρα τῶν πτερύγων συνέδεεν ἐπί τοῦ ἐδάφους ὁ περικαλῆς μαθητικός ναός τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Ρωμαίας. Κτίσμα ἀρκετῆς ἐκτάσεως σέ σχῆμα έλλειψοειδές, δάπεδον μαρμάρινον, τέμπλον κάρυνον , μέ ὡραίας ἁγιογραφίας καί στέγην θολωτήν μέ πολυχρώμους ὑάλους ,ἐτιμᾶτο εἰς μνήμην τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας τῆς Ρωμαίας. Σεβάσμιος γέρων Λευίτης προσήρχετο κατά τάς Κυριακάς καί τάς ἑορτάς διά τά ἐκκλησιαστικά καθήκοντα, διακονούμενος ὑπό δύο μικρῶν μαθητριῶν ἐξησκημένων εἰς τήν ὑπηρεσίαν. Ἑτέρα μικρά ἐπίσης ἠσχολεῖτο μέ τήν πώλησιν τῶν κηρίων. Εἰς τό ἄκουσμα τῆς καμπάνας μέ εὐλάβειαν καί θρησκευτικήν συναίσθησιν αἱ νεαραί προσήρχοντο εἰς τόν χῶρον τῆς κοινῆς λατρείας καί κατελάμβανον τάς θέσεις των.»
ΕΙΚΟΝΑ 4ι. Εξωτερική όψη τού ναού τής Αγίας Αναστασίας. Το εσωτερικό τού ναού τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας (από το Λεύκωμα τής Πεντηκονταετίας τής Φ.Ε., 1886).
Δικαίως λοιπόν ο διάσημος Γάλλος ακαδημαϊκός και ελληνιστής Barthelemy de Saint Hilaire έγραψε το 1873 «Μακαρίζω τήν Ἑλλάδα καί τόν πολιτισμόν διά τό Κατάστημά της, οὖ παρόμοιον δέν ὑπάρχει εἰς τά μέρη τῆς Εὐρώπης τά ὀποῖα ἐπεσκέφθην.» Τα εγκαίνια τού Αρσακείου Μεγάρου έγιναν το καλοκαίρι του 1853 με σεμνή τελετή. Τα θυρανοίξια τού ναού τής Αγίας Αναστασίας έγιναν στις 22 Μαΐου 1858. Η καθυστέρηση οφείλεται στο ότι το Δ.Σ. τής Εταιρείας προσπαθούσε να πείσει τον ευεργέτη να παραστεί στην τελετή. Ο Αρσάκης όμως δεν ήρθε στην Αθήνα, ίσως λόγω τής επιδημίας χολέρας που είχε πλήξει την πόλη μετά την κατοχή τού Πειραιά από τα γαλλικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια τού Κριμαϊκού πολέμου (1854-1856).
Αλλά και ο αναγεννητής τών Βυζαντινών Σπουδών KarlKrumbacher, όταν δημοσίευσε τίς εντυπώσεις του από τήν Ελλάδα με τόν τίτλο «Ελληνική Οδοιπορία», έγραψε για το Αρσάκειο. « Το Αρσάκειο φέρει το όνομα τού δωρητή του και περιέχει ένα διδασκαλείο για δασκάλες με το οποίο είναι συνδεδεμένο ένα Παρθεναγωγείο. Το σχολείο έχει πάνω από 1400 μαθήτριες […] Οι αίθουσες διδασκαλίας , σάλες φαγητού και οι αίθουσες ύπνου είναι ασυνήθιστα πολύ ψηλές και ευάερες. Η διοίκηση τού σχολείου ασκείται από μία Ελβετίδα, κατά τα λοιπά το ίδρυμα το έχουν εμπιστευθεί σε μία επιτροπή ευυπολήπτων πολιτών οι οποίοι φρόντιζαν για τή διαχείριση. Ένας από αυτούς με ξενάγησε με μεγάλη προθυμία σε όλο το ίδρυμα και παρακολουθήσαμε επίσης το μάθημα σε αρκετές τάξεις. Έφυγα από το σχολείο με τήν ικανοποίηση που προξενεί η γνωριμία με ένα καλά οργανωμένο έργο που υπηρετεί ανθρώπινα ιδανικά».
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
Τα σχολεία τής Εταιρείας
Από το 1836 μέχρι το 1855
Η Αθήνα στις 18 Σεπτεμβρίου 1834 ορίστηκε επίσημα πρωτεύουσα τού ελληνικού κράτους. Η απόφαση είχε γίνει γνωστή από τον Φεβρουάριο του 1833 και οι Αθηναίοι από τη χαρά τους έκαναν δοξολογία στον ναό τού Αγίου Γεωργίου δηλαδή το «Θησείο» στην Αρχαία Αγορά, που τότε ήταν χριστιανικός ναός. Η μικρή πόλη δεν θύμιζε σε τίποτα τη σημερινή πολύβουη Αθήνα. Δεν υπήρχε σύστημα ύδρευσης, δημόσιος φωτισμός και συγκοινωνίες. Οι περιηγητές λένε γι’ αυτήν «ἦσαν δέ αἱ Ἀθῆναι τότε [1834] κωμόπολις 10 ἢ 12.000 κατοίκων, πλήρης έρειπίων, ὀλίγας οἰκίας παρά τούς πρόποδας τῆς Ἀκροπόλεως ἔχουσα». Άλλοτε πάλι η πόλη περιγράφεται ως «ἁπλοῦς μόνον σωρός ρυπαρῶν ἐρειπίων, τεταγμένων κύκλῳ μεγαλοπρεπῶν τινῶν λειψάνων». Ελάχιστα πράγματα θύμιζαν την αρχαία της αίγλη, ενώ ορατά ήταν τα σημάδια των μαχών που προσφάτως είχαν γίνει στο έδαφός της. «Χρειάζεται καλή θέληση και αυθυποβολή ακόμα, για να πιστέψει κανείς ότι το σημερινό πενιχρό χωριό που λέγεται Αθήνα, είναι η ένδοξος πατρίς του Φειδία, του Περικλέους και του Πλάτωνος. Ευτυχώς που σώζονται μερικά ερείπια αρχαίων μνημείων» λέει ο Τhomas Grosse περιγράφοντας την πόλη.
Καρδιά τής πόλεως τότε ήταν η οδός Αδριανού και κυρίως η Αγορά, το «Παζάρι», κατά μήκος τής σημερινής οδού Άρεως μέχρι τη Ρωμαϊκή Αγορά, δηλαδή η περιοχή γύρω από τους «Αέρηδες» (Ωρολόγιον τού Κυρρήστου). Μέσα σε τέσσερα χρόνια όμως από την ημέρα που έγινε πρωτεύουσα τής Ελλάδος, κτίστηκαν περίπου 1.000 κατοικίες, οι περισσότερες αυθαίρετες, που τις περιγράφουν οι επισκέπτες ως «κακῶς οἰκοδομημένας, χθαμαλάς, πενιχράς ἐξωτερικῆς καί εσωτερικῆς ὂψεως, ἂνευ ἀκρογωνιαίων λίθων, ἂνευ σχεδίων, συνεσφιγμένας περί στενάς, ἀνωμάλους καί ἀκαθάρτους ὁδούς».
Το 1836 άρχισε να κτίζεται και το παλάτι τού Όθωνα στην κορυφή τού ομαλού λόφου που βρισκόταν στη γωνία των οδών Ερμού και Σταδίου, σύμφωνα με τα σχέδια τού Γκαίρτνερ, μετά την απόρριψη των προτάσεων των Κλεάνθη, Σάουμπερτ και Κλέντσε για να κτιστεί στην Ομόνοια, στον Κεραμεικό και στην Ακρόπολη, αντιστοίχως. Η οικοδόμησή του, που ξεκίνησε το 1836 και κράτησε μέχρι το 1847, μετακίνησε οριστικά το κέντρο τής πρωτεύουσας τού ελληνικού κράτους από το Μοναστηράκι στην περιοχή που σήμερα ευρίσκεται η πλατεία Συντάγματος. 
Μέσα σε αυτή την τόσο διαφορετική για τα μάτια τού σημερινού κατοίκου τής Αθήνα εικόνα, το Δ.Σ. τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας άρχισε να αναζητεί οικία κατάλληλη να στεγάσει το δικό της «Σχολείο των Κορασίδων» και το οικοτροφείο του.
Το μοναδικό σχολείο θηλέων που λειτουργούσε στην Αθήνα την εποχή εκείνη ήταν το «Hill Memorial School» τού Αγγλικανού ιεραποστόλου John Hill και τής συζύγου του Fanny και στεγαζόταν τότε σε έναν τουρκικό πύργο κοντά στους «Αέρηδες». Προφανώς, λοιπόν, η Εταιρεία, όπως είπε και ο Μισαήλ Αποστολίδης στον λόγο που εκφώνησε στην τελετή εγκαινίων, άρχισε να αναζητεί στη γύρω περιοχή «ἓν ὁπωσοῦν κατάλληλον οἳκημα» για να στεγάσει το σχολείο της.
|
Στη μικρή μας περιήγηση στην Αθήνα των αρχών τού 19ου αιώνα και στις οικίες που νοικιάστηκαν από το Δ.Σ. τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας για να στεγάσουν το σχολείο της, θα μας βοηθήσει πολύ το «Μοντέλο τής πόλεως των Αθηνών» τού 1843, που κατασκευάστηκε από τον Ιωάννη Τραυλό και τον Νικηφόρο Γερασίμωφ και ευρίσκεται στο Μουσείο τής Πόλεως των Αθηνών. (Κλικ για μεγέθυνση) |
Α. ΟΙΚΙΑ ΒΙΤΑΛΗ-ΣΥΡΙΑΝΟΥ
Το πρώτο Σχολείο τής Εταιρείας στεγάστηκε τελικά στην οικία Βιτάλη-Συριανού στην οδό Καραϊσκάκη κοντά στη διασταύρωση με την οδό Ερμού, στου Ψυρρή.
Η συνοικία τού Ψυρρή κατά τους οθωμανικούς χρόνους βρισκόταν στις παρυφές τής Αθήνας. Τον 19ο αιώνα κατοικούσαν εκεί Αθηναίοι αστοί, πετυχημένοι έμποροι, οι οποίοι εργάζονταν και στήριζαν το παζάρι, αλλά και αγωνιστές τής Επανάστασης τού 1821, περιηγητές και ξένοι επισκέπτες τής πόλης. Εκεί βρισκόταν και το σπίτι τής Θηρεσίας Μακρή, στο οποίο φιλοξενήθηκε ο λόρδος Βύρων. Από εκεί κατάγονταν οι γνωστοί αγωνιστές τού 1821 αδελφοί Νικόλαος και Χρήστος Σαρρής αλλά και ο Παναγιώτης Κτενάς. Όπως λέει και ο Καρλ Κρουμβάχερ στο βιβλίο του «Ελληνικό ταξίδι», το 1886 «Επισκεφθήκαμε την πιο παλιά συνοικία της νέας πόλης την ονομαζόμενη “Ψυρρή”, που με τους κατοίκους και τα σπίτια της δίνει εικόνα από την κατάσταση της πόλης, όπως ξεπετάχθηκε μέσα από τα ερείπια μετά τον απελευθερωτικό πόλεμο στην πλαγιά της Ακρόπολης.»
Τα μικρά λαϊκά αλλά περιποιημένα σπίτια τής περιοχής ήταν διώροφα με μπαλκόνι και εσωτερική αυλή. Έτσι πρέπει να έμοιαζε και η οικία τού Βιτάλη, στην οποία από το 1819 μέχρι το 1837 διέμενε ο Γάλλος ζωγράφος Louis Dupré (1789-1837). Μετά τον θάνατο τού ζωγράφου, ο ιδιοκτήτης της, που ήταν και μέλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, ενοικίασε το κτήριο αυτό για τη στέγαση τού πρώτου «Σχολείου της Εταιρείας». Η ανακοίνωση που δημοσιεύθηκε στον Τύπο, καλώντας τους Αθηναίους να εγγράψουν σε αυτό τις θυγατέρες τους διέσωσε τη φήμη τής οικίας μέχρι τις μέρες μας.
«Πρόσκλησις πρός τούς γονεῖς»
Τῆς Φιλεκπαιδευτικῆς Ἑταιρείας. Ιούνιος 1837
«Τό ὑπό τῆς Φιλεκπαιδευτικῆς Ἑταιρείας συστηθέν σχολεῖον τῶν κορασίων εἶνε ἢδη ἓτοιμον, ὃθεν εἰδοποιοῦνται ὃσοι τῶν γονέων ἐπιθυμοῦν νά παρουσιάσωσι τά τέκνα των, διά νά καταγραφώσι εἰς τούς καταλόγους τῶν μαθητριῶν.
Ἡ καταγραφή γίνεται εἰς τό κατάστημα τοῦ σχολείου (οἰκία τοῦ κ. Βιτάλη Συριανοῦ), ὁδός Καραϊσκάκη παρά τῇ ὁδῷ Ἑρμοῦ, πλησίον τῆς χουρμαδιᾶς ἀπό τήν 9 ὣραν-12 πμ. Καί ἀπό τήν 2-5 μμ., παρούσης ἤδη τῆς διδασκάλου κ. Ειρήνης Σπορίδη μαθητευσάσης εἰς Παρισίους.»
Στις 7 Ιουνίου 1837 άρχισε να λειτουργεί εκεί το αλληλοδιδακτικό, όπου η φοίτηση ήταν δωρεάν, ενώ το ανώτερο τμήμα είχε μικρά δίδακτρα και άρχισε να λειτουργεί στις 29 Ιουνίου. Σε δημοσίευση τής εφημερίδας «Φήμη», στην οποίαν αναφέρονται και τα παραδιδόμενα μαθήματα, γίνεται ειδική μνεία στο ότι η Εταιρεία «ἐπιφυλάττει τό δικαίωμα νά παραδέχηται ἀμισθί τάς πτωχάς καί ὀρφανάς κόρας τῶν ἀγωνισθέντων ὑπέρ πατρίδος».
Στις 13 Ιουνίου έγινε η πανηγυρική, επίσημη συνέλευση για την «ἐγκαθίδρυση τοῦ σχολείου τῶν κορασίων». Στην τελετή παρευρέθησαν ο Πρόεδρος και το Δ.Σ. τής Εταιρείας, ο επί τής Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Γραμματεύς τής Επικρατείας [Υπουργός Παιδείας], ο Σεβασμιότατος Επίσκοπος Αττικής και ο Επίσκοπος Επιδαύρου Λιμηράς «ὁμοῦ μέ ἄλλους τινάς φιλομούσους κληρικούς, πολλά τῶν μελῶν τῆς Ἑταιρείας καί πλῆθος ἄλλων ἐν οἷς καί τινες κυρίαι, ὣστε καί τό διδακτήριον καί τά παρακείμενα δωμάτια ἒγεμον ἀπό τό πλῆθος τῶν συρρευσάντων ἀκροατῶν. Εἰς ὃλων ἐν γένει τῶν παρευρεθέντων τά πρόσωπα ἐφαίνετο ἡ φαιδρότης μαρτυροῦσα τῆς ψυχῆς των τήν ἀγαλίασιν, καί ὃλοι συγχαίροντες ἀλλήλους ἐξέφραζον τάς ἐλπίδας τῆς μελλούσης ὠφελείας ἣτις θέλει προέλθει ἐκ τοῦ τοιούτου καταστήματος εἰς ὃλον τό ἒθνος ὠς πρός τήν ἐκπαίδευσιν τοῦ γυναικείου φύλου».
Το κτήριο βέβαια δεν ήταν κατάλληλο και, όπως αναφέρει η Σοφίκα Δοανίδου στο έργο της «Η Βασίλισσα Αμαλία και το Αρσάκειον», ήταν παλαιό, μικρό και «ἀρκετά ἄθλιον».
Β. ΟΙΚΙΑ ΒΕΝΘΥΛΟΥ
Λόγω όμως τής μεγάλης προσέλευσης μαθητριών , κυρίως από την επαρχία και τις εκτός συνόρων ελληνικές περιοχές, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία άρχισε αμέσως να αναζητεί οίκημα για τη στέγαση τού οικοτροφείου της, στο οποίο θα διέμεναν οι «εσωτερικές» μαθήτριες και οι δασκάλες. Έτσι ενοικίασε στις 3 Οκτωβρίου 1837 την οικία Βενθύλου, στη συμβολή των οδών Μιαούλη και Θέσπιδος, στην ίδια περιοχή αλλά πιο κοντά στο Μοναστηράκι, για να στεγάσει εκεί το Οικοτροφείο της για μαθήτριες και δασκάλες. Ο Ιωάννης Βενθύλος (1804-1854) ήταν καθηγητής Πανεπιστημίου και είχε σπουδάσει φιλολογία στο Βερολίνο. Το κτήριο αυτό χρησιμοποιήθηκε από τη ΦΕ μέχρι το 1842 για διαφορετικούς κατά καιρούς λόγους, όπως διαβάζουμε στα Πρακτικά τού Δ.Σ. τής 2/12/1842.
Γ. ΟΙΚΙΑ ΛΟΓΟΘΕΤΟΥ
Λόγω τού συνεχώς αυξανόμενου αριθμού των υποψηφίων μαθητριών τα δύο αυτά κτήρια δεν κάλυπταν πλέον τις ανάγκες τού Παρθεναγωγείου. Το Συμβούλιο αναζητούσε ένα οικοδόμημα «ὁπωσούν καλύτερον» σε κεντρικότερο σημείο που να χωράει τα δύο σχολεία και το οικοτροφείο. Έτσι το 1838 το «Σχολείον τής Εταιρείας» άρχισε να λειτουργεί στην «οικία Λογοθέτου».
Ο Νικὀλαος Λογοθέτης καταγόταν από τη Τζια. Λόγω τής ευστροφίας του βρέθηκε στη δούλεψη τού Τούρκου αρχιναυάρχου Τζανούμ Χότζα. Μετά από πολλές περιπέτειες εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, παντρεύτηκε την κόρη τού Βερνάρδου Καπετανάκη που είχε το «Κονσουλάτο» τής Μεγάλης Βρετανίας, δηλαδή ήταν πρόξενος της Αγγίας, τίτλο που κατάφερε να πάρει και ο ίδιος ο Λογοθέτης. Σύμφωνα με γραπτές πηγές, στην αυλή τής οικίας αυτής ο λόρδος Έλγιν είχε συγκεντρώσει τα μάρμαρα που αφαίρεσε από την Ακρόπολη, πριν τα μεταφέρει με καράβι στο Λονδίνο.
Η αρχοντική κατοικία τής οικογενείας Χωματιανού – Λογοθέτη είναι κτίσμα τού 17ου αιώνα και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα οικίας των οθωμανικών χρόνων. Διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία των αρχοντικών τής εποχής εκείνης, δηλ. ισόγειες τοξωτές στοές που ένωναν τον εσωτερικό χώρο, περιμαντρωμένη αυλή και σκεπαστά χαγιάτια. Στην αυλή τής οικίας υπήρχε πηγάδι και στέρνα αλλά και βοηθητικά κτίσματα, όπως φούρνοι, πατητήρια και στάβλοι. Βρίσκεται στο Μοναστηράκι, απέναντι από τη Βιβλιοθήκη τού Αδριανού και την Παλαιά Στρατώνα, επί τής σημερινής οδού Άρεως 14β, η οποία τότε λεγόταν «Πλατειά Ρούγα τού Κάτω Συντριβανίου». 
Εκεί γινόταν και το θορυβώδες παζάρι τής οθωμανικής Αθήνας. Πριν ενοικιασθεί από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, στεγαζόταν σε αυτή το Ελεγκτικό Συνέδριο. Το κτήριο αυτό ενοικιάσθηκε από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία το 1838 αντί 240 δρχ. τον μήνα, εκ των οποιων τα 40 δρχ. κατέβαλλε ο Δήμος Αθηναίων. Εκεί στεγάσθηκαν οι αίθουσες διδασκαλιας και το οκοτροφείο.
Μέσα στην αυλή τής παλαιάς οικίας βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου, μονόκλιτη βασιλική κτισμένη κατά την
οθωμανική περίοδο (17ος αι.). Ανήκε και αυτό στην οικογένεια Λογοθέτου, έγινε όμως περισσότερο γνωστό αργότερα γιατί εκεί έψαλλαν ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης και ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου. 
Σήμερα από το κτίσμα αυτό σώζεται μόνον η Πύλη, η βρύση και μέρος της αυλής με την εξωτερική πέτρινη σκάλα. Η αποκατάσταση του χώρου έχει ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Αττική 2007-2013» του ΕΣΠΑ. Όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες, θα στεγαστεί εκεί το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης.
Δ. ΟΙΚΙΑ ΔΟΣΙΟΥ
Η αύξηση τού αριθμού των αιτήσεων των «κορασίων» που επιθυμούσαν να εκπαιδευτούν στο «Σχολείο τής Εταιρείας», αλλά και ο λόγος που έγινε στο Δ.Σ. «περί ἱδρύσεως ἑνός σχολείου δι’ ἀνήλικα ἄρρενα, ἐπί διδάκτροις» κατόπιν επιθυμίας πολλών συνδρομητών έστρεψαν την Εταιρεία στην αναζήτηση νέας πιο ευρύχωρης στέγης. Γι’ αυτό το 1839 μίσθωσε αρχικά μέρος τής οικίας Δοσίου. «Ἡ οἰκία αὓτη καί διά τήν εὐρυχωρίαν καί διά τήν θέσιν της οὖσα καταλληλοτάτη, παρέχει τάς εὐκολίας εἰς τό νά αὐξήσωμεν τόν ἀριθμόν τῶν συσσίτων κατά τήν ἐπιθυμίαν πολλῶν γονέων, νά ἀναπτύξωμεν καί νά τελειοποιήσωμεν τήν ἐκπαίδευσιν τοῦ γυναικείου φύλου καί εἰς τό νά συστήσωμεν καί ἕν σχολεῖον διά τά ἀνήλικα ἄρρενα κατά τήν ἐπιθυμίαν πολλῶν συνδρομητῶν ἐπί διδάκτροις» παραδέχεται τό Διοικητικό Συμβούλιο τής Φ.Ε. Παράλληλα όμως, αναγνωρίζοντας τις δυσκολίες, αναθέτει στον Σταμάτη Κλεάνθη να κάνει κάποιες μεταβολές στο οικοδόμημα για να γίνει περισσότερο λειτουργικό.
Η οικία Δοσίου παραδόθηκε στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία στις 18 Δεκεμβρίου 1839. Βεβαίως δεν είχε την ιδανική ευρυχωρία, όπως πληροφορούμεθα από μεταγενέστερη περιγραφή τού 1847, όταν πλέον στεγαζόταν εκεί το Κεντρικό Σχολείο. «Οἱ μαθηταί ἦσαν τόσον συνεσφιγμένοι, ὤστε οὐδέ νά σαλεύσωσιν εἰς τάς παραδόσεις ἐδύναντο.» Η οικία Δοσίου βρίσκεται στην οδό Ναυάρχου Νικοδήμου στη συμβολή με την Θουκυδίδου, ακριβώς απέναντι από το κτήριο που στεγαζόταν η Σχολή Χιλλ. Τον Ιανουάριο τού 1840 λειτούργησε εκεί και το «νηπιακό σχολείο των αρρένων». Το ενοίκιο ήταν 500 δρχ., όπως μαθαίνουμε από τα πρακτικά τής Γενικής Συνέλευσης τής Φ.Ε. Από την ίδια πηγή μαθαίνουμε ακόμα ότι κατά τα τέλη Απριλίου ‒ αρχές Μαΐου 1841 η βασίλισσα Αμαλία, μετά από επίσκεψή της στο κατάστημα, «ἐξέφρασεν τήν ὑψηλήν εὐχαρίστησίν της καί τόν ἒπαινον διά τήν εὐταξίαν, καθαριότητα, ἐπιτηδειότητα τῶν χειροτεχνημάτων καί τήν γενικήν τοῦ καταστήματος πρόοδον», όπως αναφέρεται στα Πρακτικά της Συνελεύσεως της 4ης Μαΐου. Λίγο αργότερα, στη Συνέλευση της 2ας Νοεμβρίου, ανακοινώθηκε ότι η Βασίλισσα Αμαλία «ηὐδόκησε καί ἔγραψε διά τοῦ κυρίου Αὐλάρχου εἰς τό Συμβούλιον, ότι εὐηρεστήθη νά δεχθῇ τόν τίτλον τῆς Προστάτιδος τῆς Ἑταιρείας.»
Μετά την αποχώρηση και τού «κεντρικού Σχολείου» από την οικία Δοσίου, αυτή πουλήθηκε στην οικογένεια Δεκόζη και έκτοτε άλλαξε πολλούς ιδιοκτήτες. Η οικία Δοσίου διατηρείται ως τις μέρες μας, αφού υπέστη πολλές ανακαινίσεις και αναπλάσεις.
Ε. ΟΙΚΙΑ BRACEBRIDGE
O Αμερικανός ιεραπόστολος τής Αγγλικανικής Εκκλησίας John Hill και η σύζυγός τού Fanny Hill έφθασαν στην Αθήνα το 1831, για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο ελληνικό κράτος, στον τομέα τής γυναικείας εκπαίδευσης. Το 1831 ίδρυσαν το πρώτο αλληλοδιδακτικό σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης, ανώτερο παρθεναγωγείο και διδασκαλείο. Το 1842 στην εφημερίδα «Αιών» διατυπώθηκε κατηγορία για άσκηση προσηλυτισμού στις νεαρές μαθήτριες από τους ιδρυτές (Χίλλεια). Αυτό έγινε αιτία οι Χιλλ να κλείσουν προσωρινά το παρθεναγωγείο τους, παρά το γεγονός ότι απαλλάχθηκαν από τη Δικαιοσύνη, αφού οι κατηγορίες αποδείχθηκαν ανυπόστατες.
Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία τότε ενοικίασε το κτήριο στο οποίο στεγαζόταν η σχολή, δηλαδή την οικία τού Άγγλου αρχιτέκτονα Charles Holt Bracebridge, στη γωνία των οδών Θουκυδίδου και Ναυάρχου Νικοδήμου, για να στεγάσει εκεί το Οικοτροφείο. Κατεβλήθηκαν πάντως αρκετά χρήματα για τη βελτίωση τού κτηρίου και για την οργάνωση τού Οικοτροφείου. Τότε (1842) απέκτησε το σχολείο και το πρώτο κλειδοκύμβαλο. Η τροφοδοσία ανατέθηκε σε εργολάβο, στον οποίο «περιεγράφη λεπτομερῶς πᾶν ὃ,τι ὤφειλε νά παρέχῃ». Το ενοίκιο ήταν 9.400 δρχ. ετησίως. Στα δύο αυτά γειτονικά κτήρια θα λειτουργήσει το «Σχολείο τής Εταιρείας» μέχρι το 1844.
Μετά την αποχώρηση του «Σχολείου τής Εταιρείας», την οικία Bracebridge αγόρασε ξανά η Φανή Χιλλ το 1853. Αργότερα το κτήριο γκρεμίστηκε και ανοικοδομήθηκε νέο, στο οποίο μέχρι σήμερα στεγάζεται η σχολή Χιλλ.
ΣΤ. ΟΙΚΙΑ ΗΠΙΤΟΥ
Το 1844 το σχολείο αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει την οικία Δοσίου λόγω τής αύξησης τού αριθμού των μαθητριών και μεταφέρθηκε στην οικία Ηπίτου. Ο Ηπειρώτης γιατρός Πέτρος Ηπίτης ήταν μέλος τής Φ.Ε. και επί σειρά ετών φρόντιζε αμισθί την υγεία των μαθητριών. Στο νέο αυτό κτήριο λειτούργησαν τα σχολεία τής Εταιρείας, ενώ το οικοτροφείο παρέμεινε στην οικία Bracebridge, όπως μαθαίνουμε από τα Πρακτικά τού Δ.Σ.
Η οικία Ηπίτου βρισκόταν στην οδό Βουλής και είχε πρόσοψη και στην οδό Σκούφου. Ήταν από τις πρώτες οικίες τής οδού αλλά και της μετ
επαναστατικής Αθήνας. Σε αυτή στεγαζόταν παλαιότερα η «Βαυαρική Λέσχη Φιλαδέλφεια», το σημερινό «Ινστιτούτο Γκαίτε».
Το «σχολείο τής Εταιρείας» λειτούργησε εκεί μέχρι το 1855, χρονολογία κατά την οποία μεταφέρθηκε στο ιδιόκτητο κτήριο τής οδού Πανεπιστημίου, με την επωνυμία «Αρσάκειον», μετά τη δωρεά τού Αποστόλου Αρσάκη. Με το νέο αυτό όνομα το «σχολείο τής Εταιρείας» θα συνεχίσει την πορεία του 158 ακόμα χρόνια (συνολικά 180), στηρίζοντας πάντοτε την εκπαίδευση των Ελληνίδων και από το 1981 και των Ελληνοπαίδων, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και στην Πάτρα, στη Θεσσαλονίκη, στα Ιωάννινα και από το 1998 και στα Τίρανα.
Ζ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Εδώ τελειώνει η περιήγηση αυτή. Παρακολουθώντας την τοπογραφία των κτηρίων που ενοικίασε η Φ.Ε. για να στεγάσει τα σχολεία της αντιλαμβανόμαστε ότι κύριο μέλημα τού Δ.Σ. ήταν να υπάρχει εύκολη πρόσβαση για τις μαθήτριες και τα κτήρια να βρίσκονται κοντά στο κέντρο τής πόλης, το οποίο βέβαια την εποχή εκείνη ήταν υπό διαμόρφωση. Το πρώτο σχολείο βρισκόταν στού Ψυρρή, όσο το κέντρο της πόλεως ήταν στο Μοναστηράκι, και σιγά-σιγά, μετακινήθηκε στην Πλάκα, στο κέντρο τής Αγοράς όπου, όπως είναι φυσικό, δεν παρέμεινε για πολύ.
Ύστερα το Σχολείο μεταφέρθηκε σιγά-σιγά στο εσωτερικό τής Πλάκας, αφού η ανέγερση τού ανακτόρου τού Όθωνα (σήμερα κτήριο τής Βουλής των Ελλήνων), στη μετέπειτα ονομασθείσα πλατεία Συντάγματος, άλλαξε οριστικά το κέντρο και τη ζωή τής πόλης. Λίγο αργότερα, η οικοδόμηση τού Πανεπιστημίου θα δημιουργήσει ένα τρίτο κέντρο στην πόλη, μια νέα πόλη γεμάτη φοιτητές και νέους κατοίκους. Αυτό το νέο κέντρο (απόκεντρο όμως στα μέσα τού 19ου αιώνα) θα αποτελέσει τον χώρο όπου θα κτιστεί το ιδιόκτητο σχολείο τής ΦΕ.
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
Σταθμοί στην ιστορία τής Φ.Ε.
Δείτε τρεις ψηφιακές χρονογραμμές για την ιστορία τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας κατά τον 19ο, τον 20ό και τον 21ο αιώνα αντιστοίχως. Παράλληλα με τους σταθμούς στην ιστορία τής Φ.Ε. σημειώνονται τα γεγονότα τής ελληνικής ιστορίας.
(Πατώντας στο εικονίδιο
επιστρέφετε στη χρονογραμμή)19ος αιώνας
20ός αιώνας
20ός και 21ος αιώνας
Σταθμοί στην ιστορία τής Φ.Ε.
19ος, 20ός και 21ος αιώνας
1836 Ιδρύεται η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, σκοπός τής οποίας είναι «η πρόοδος των Δημοτικών Σχολείων και η στοιχειώδης εκπαίδευσις τού λαού». Ο πρώτος που οραματίστηκε αυτή την ιδέα ήταν ο Ιωάννης Κοκκώνης, εκπαιδευτικός και παιδαγωγός μεγάλου κύρους. Το όραμά του ενστερνίστηκαν ο Ηπειρώτης εκπαιδευτικός και λόγιος Γεώργιος Γεννάδιος και ο πρώτος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Μισαήλ Αποστολίδης. Συμπαραστάτες στο έργο τους βρέθηκαν, ως ιδρυτικά μέλη τής Φ.Ε., άλλες 70 επιφανείς προσωπικότητες, αγωνιστές που διακρίθηκαν στα πεδία των μαχών αλλά και άνθρωποι τού πνεύματος, τής πολιτικής, τής οικονομίας και τής διπλωματίας. Ενδεικτικό τής σπουδαιότητας που αποδόθηκε στους σκοπούς τής Φ.Ε. είναι ότι οι τρεις πρώτοι πρόεδροι τού Διοικητικού Συμβουλίου, ο Γεώργιος Κουντουριώτης, ο Ανδρέας Μεταξάς και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, υπήρξαν σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες και είχαν τιμηθεί με το ανώτατο αξίωμα τού Προέδρου τής Κυβερνήσεως.
1837 Ιδρύεται το πρώτο «Σχολείον των Κορασίων» τής Φ.Ε., πρωτοβουλία ιδιαίτερα πρωτοποριακή σε μια εποχή που οι γυναίκες προορίζονταν για την οικογενειακή εστία και τις υποχρεώσεις της. Το Σχολείο στεγάστηκε σε ενοικιαζόμενα κτήρια και οργανώθηκε σε δύο επίπεδα: α) στο Κατώτερο Σχολείο για κορίτσια 6 - 14 ετών, ώστε να διδαχθούν αμισθί τα καθορισμένα στα Δημοτικά Σχολεία μαθήματα και χειροτεχνήματα, και β) στο Ανώτερο Σχολείο, τού οποίου οι απόφοιτες ελάμβαναν πτυχίο δασκάλας μετά από εξετάσεις ενώπιον επιτροπής τού Κρατικού Διδασκαλείου.
1840 Το Διοικητικό Συμβούλιο αποφασίζει την ίδρυση Νηπιαγωγείου, έναν θεσμό που το κράτος νομιμοποιεί μόλις το 1895.
1842 Η Φ.Ε. αγοράζει οικόπεδο 15.600 πήχεων στο οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Σταδίου, Μενάδρου (Πεσμαζόγλου), Πανεπιστημίου, Τυπογραφίας (Αρσάκη), ώστε να στεγάσει τα Σχολεία της σε ιδιόκτητα κτήρια.
1846 Θεμελιώνεται το κεντρικό κτήριο τής Φ.Ε. σε σχέδια τού περίφημου αρχιτέκτονα τής εποχής Λύσανδρου Καυταντζόγλου, χάρη στις εισφορές των μελών, στις προσφορές και στους εράνους που διενεργήθηκαν στο εσωτερικό και το εξωτερικό.
1847 Η Εταιρεία καθιερώνει δίπλωμα δημοδιδασκάλου για τις αποφοίτους της.
1850 Ο Απόστολος Αρσάκης, Ηπειρώτης γιατρός, λόγιος και πολιτικός, προσφέρει σημαντική δωρεά για την αποπεράτωση τού κεντρικού κτηρίου. Το Δ.Σ. τον ανακηρύσσει μεγάλο ευεργέτη τής Φ.Ε. και ονομάζει τα Σχολεία της Αρσάκεια.
1852 Εγκαινιάζεται το Κεντρικό Κτήριο τού Αρσακείου, το οποίο στεγάζει το «Κατώτερο», «Ανώτερο» και «Αλληλοδιδακτικό» Σχολείο και Νηπιαγωγείο. Τη διδασκαλία των μαθημάτων αναλαμβάνουν διακεκριμένες προσωπικότητες σε κάθε ειδικότητα.
1858 Εισάγεται το μάθημα τής Γυμναστικής στα Αρσάκεια Σχολεία.
1861 Ανακηρύσσεται το «Αρσάκειο Ανώτερο Σχολείο» σε Διδασκαλείο, ισότιμο με τα κρατικά. Οι απόφοιτες δασκάλες αναλαμβάνουν την υποχρέωση να διδάξουν σε σχολεία και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές τού μείζονος Ελληνισμού.
1862 Ιδρύεται Βιβλιοθήκη στα Σχολεία τής Φ.Ε.
1867 Εγκαινιάζεται το νεόδμητο σχολικό κτήριο επί τής οδού Σταδίου, σε σχέδια τού Λύσανδρου Καυταντζόγλου, δωρεά τού ζεύγους Μιχαήλ και Ελένης Τοσίτσα. Σε αυτό στεγάζεται το «Τοσίτσειο» Αλληλοδιδακτικό Σχολείο τής Εταιρείας.
- Αποφασίζεται η σύσταση Σχολείων σε απομακρυσμένους δήμους τής Αττικής ή σε περιοχές τής Ελλάδας όπου υπήρχε μεγαλύτερη ανάγκη ενίσχυσης τής ελληνικής γλώσσας(Μενίδι, Κηφισιά, Κιούρκα, Γαύριο Άνδρου, Πατήσια, Ελευσίνα, Χασιά, Αβία Μάνης, Στύρα Ευβοίας).
1868 Ιδρύεται το Αρσάκειο Κέρκυρας.
1871 Έναρξη ανεγέρσεως Νηπιαγωγείου Απόρων.
1880 Καθιερώνεται ο θεσμός τού Επόπτη στα Σχολεία τής Φ.Ε.
1885 Το πρόγραμμα των μαθημάτων που προτείνει η Φ.Ε. βρίσκει την απόλυτη έγκριση τού Υπουργείου Παιδείας και υιοθετείται από όλα τα Παρθεναγωγεία τής χώρας, αναγνωρίζοντας τηνπρωτοπορία τής Φ.Ε. στη γυναικεία εκπαίδευση.
1891 Ιδρύεται το Αρσάκειο Πατρών. Ο Δήμος Πατρέων αναλαμβάνει την ανέγερση κτηρίου, στην οδό Μαιζώνος, για τη στέγαση τού Αρσακείου Πατρών.
- Ιδρύεται ο Σύνδεσμος Αποφοίτων τής Φ.Ε. (Σ.Α.Φ.Ε.), ο πρώτος γυναικείος σύλλογος αποφοίτων στην Ελλάδα.
1936 Ιδρύεται Παιδαγωγική Ακαδημία στο Αρσάκειο Ψυχικού.
1937 Με δωρεά τού Σ.Α.Φ.Ε. θεμελιώνεται το κτήριο, όπου σήμερα στεγάζεται το Γ΄ Αρσάκειο Δημοτικό Ψυχικού, για να στεγάσει αρχικά το Ίδρυμα Μαθητικής Πρόνοιας και αργότερα τοΟικοτροφείο τής Παιδαγωγικής Ακαδημίας.
- Ιδρύεται Παιδαγωγική Ακαδημία στο Αρσάκειο Πατρών.
- Εγκαινιάζεται το Τοσίτσειο επί των οδών Αχαρνών και Σουρμελή.
1939 Ιδρύεται Αρσάκειος Οικοκυρική Σχολή, τριετούς φοιτήσεως, στη Θεσσαλονίκη.
1940-1951 Επιτάσσονται τα κτήρια των Σχολείων τής Φ.Ε. στην Αθήνα και την Πάτρα. Τα Σχολεία συνεχίζουν τη λειτουργία τους σε νοικιασμένα κτήρια και στο Κεντρικό.
1947 Ιδρύεται Οικοκυρική και Επαγγελματική Σχολή και Οικοτροφείο στη Ρόδο.
1955 Ξεκινάει η λειτουργία Νηπιαγωγείου στο Αρσάκειο Ψυχικού. Η κατασκευή τού κτηρίου και το υλικό διδασκαλίας βασίζεται σε ελβετικά πρότυπα.
1958 Αγοράζεται από τη Φ.Ε. η ιστορική κατοικία τού Πρωθυπουργού Α. Μιχαλακόπουλου, επί τής οδού Κοκκώνη, αρχικά για τη στέγαση τού Οικοτροφείου και αργότερα των Γραφείων Διοικήσεως τής Φ.Ε.
1969-1972 Κτίζεται, σύμφωνα με τις πιο σύγχρονες απαιτήσεις τής σχολειοδομίας, το συγκρότημα που στεγάζει σήμερα τα οκτώ Τοσίτσεια Σχολεία τής Εκάλης.
1973 Εγκαινιάζεται το κτήριο τού Αρσακείου Θεσσαλονίκης στους Ελαιώνες Πυλαίας.
1980 Ξεκινά η μεικτοποίηση των Σχολείων, η οποία ολοκληρώνεται το 1987.
1988 Ιδρύεται Ψυχολογική Υπηρεσία.
- Λειτουργία Απογευματινών Ομίλων.
1989 Δημιουργείται το Αρχείο τής Φ.Ε. για την ταξινόμηση, καταγραφή και διαφύλαξη τού ιστορικού υλικού που αφορά στα Σχολεία τής Εταιρείας.
1991 Εγκαινιάζεται η συνεργασία μεταξύ τής Φ.Ε. και τού Θεάτρου Τέχνης - Κάρολος Κουν, με στόχο την εισαγωγή τής θεατρικής παιδείας στα Σχολεία. Καθιερώνεται ο θεσμός τωνΠανελλήνιων Αγώνων Μαθητικού Θεάτρου.
1996 Εγκαινιάζεται στο Αρσάκειο Μέγαρο η Στοά τού Βιβλίου, ένα κέντρο πολιτισμού, όπου πραγματοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα και πολιτιστικές εκδηλώσεις.
1998 Εγκαινιάζει τη λειτουργία του το Αρσάκειο Ελληνοαλβανικό Κολέγιο Τιράνων.
2000 Η Φ.Ε. οργανώνει ετήσιους Πανελλήνιους Αγώνες Ρητορικής Τέχνης.
2004 Εγκαινιάζεται το ιδιόκτητο κτήριο τού Αρσακείου Πατρών στο Πλατάνι, κοντά στο Ρίο.
- Λειτουργεί Νηπιαγωγείο και Β΄βαθμίδα εκπαίδευσης στο Αρσάκειο Ελληνοαλβανικό Κολέγιο Τιράνων.
- Εγκαινιάζεται κλειστό Γυμναστήριο ολυμπιακών προδιαγραφών στο Αρσάκειο Θεσσαλονίκης.
- Αρχίζει η ανέγερση τού Αρσακείου Ιωαννίνων, στη θέση Λογγάδες.
- Αποφασίζεται η ίδρυση Αρσακείου Σχολείου στην Κύπρο.
2007 Καθιερώνεται ο θεσμός τού Ελεύθερου Πανεπιστημίου τής Στοάς τού Βιβλίου.
- Εγκαινιάζεται το νεόδμητο ιδιόκτητο κτήριο τού Αρσακείου Ελληνοαλβανικού Κολεγίου Τιράνων.
- Ανακοινώνεται η ίδρυση Αρσακείου Σχολείου στη Θράκη.
2008 Ιδρύεται Ταμείο Υποτροφιών Αρσακείων Σχολείων.
- Ολοκληρώνεται η ανέγερση τού κτηριακού συγκροτήματος τού Αρσακείου Ιωαννίνων, το οποίο αναμένεται να λειτουργήσει ως Νηπιαγωγείο και Δημοτικό Σχολείο το σχολικό έτος 2009-2010.
2009 Αρχίζει η λειτουργία τού Αρσακείου Ιωαννίνων (Νηπιαγωγείο – Δημοτικό, οι τρεις πρώτες τάξεις).
- Εγκαινιάζεται ο νέος σύγχρονος στίβος στα Αρσάκεια Ψυχικού με χορηγία τού Ιδρύματος Ωνάση.
- Εγκαινιάζεται η Εστία Επιστημών στο Αρσάκειο Πατρών.
2013 Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία ανακοινώνει την έναρξη συνεργασίας με το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών τού Πανεπιστημίου Harvard. Η συμφωνία συνεργασίας υπεγράφη από τον Πρόεδρο τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας καθηγητή κ. Γεώργιο Μπαμπινιώτη και τον καθηγητή κλασικής φιλολογίας τού Πανεπιστημίου τού Harvard και Διευθυντή τού Κέντρου Ελληνικών Σπουδών κ. Gregory Nagy, την Πέμπτη 17 Ιανουαρίου 2013, στην Αίθουσα Λόγου και Τέχνης, στη Στοά τού Βιβλίου.
Διατελέσαντες Πρόεδροι
Διατελέσαντες Πρόεδροι
| Γεώργιος Κουντουριώτης | 1836-1841 |
| Ανδρέας Μεταξάς | 1841-1850 |
| Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος | 1850-1866 |
| Λέων Μελάς | 1866-1871 |
| Παναγιώτης Ρομπότης | 1871-1875 |
| Νικόλαος Μαυροκορδάτος | 1876-1885 |
| Μιχαήλ Μελάς | 1886-1888 |
| Αρχιεπίσκοπος Νικηφόρος Καλογεράς | 1889-1895 |
| Κωνσταντίνος Σημαντήρας | 1895-1899 |
| Κωνσταντίνος Καραπάνος | 1899-1915 |
| Διονύσιος Στεφάνου | 1915-1916 |
| Άγγελος Σίμος | 1917-1924 |
| Ιωάννης Κουντουριώτης | 1925-1933 |
| Κωνσταντίνος Κυριακός | 1934-1939 |
| Γεώργιος Ιατρού | 1939-1947 |
| Παναγιώτης Πουλίτσας | 1948-1968 |
| Παναγιώτης Μπρατσιώτης | 1968-1969 |
| Γεώργιος Κουρμούλης | 1969-1977 |
| Στυλιανός Κορρές | 1977-1986 |
| Γεώργιος Μπαμπινιώτης | 1986 |
Σημαντικότερος όλων των ευεργετών στάθηκε ο Απόστολος Αρσάκης, γιατρός, λόγιος και πολιτικός από τη Χοταχόβα Πρεμετής Ηπείρου, ο οποίος έζησε και διέπρεψε στο Βουκουρέστι τής Ρουμανίας. Όταν το 1850 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία προσπαθούσε αγωνιωδώς να εξασφαλίσει πόρους για την ανέγερση των κτηρίων της, ο Αρσάκης ανέλαβε την αποπεράτωση τού Μεγάρου τής οδού Πανεπιστημίου, κάλυψε τα μέχρι τότε έξοδα τής Εταιρείας και τής διέθεσε ποσό με το οποίο τής παρείχε τα μέσα για να συνεχίσει απρόσκοπτα το έργο της. Δικαίως, λοιπόν, η Φ.Ε. ονόμασε τα Σχολεία της Αρσάκεια προς τιμήν του.
Ο Αρσάκης παρακολουθεί βήμα προς βήμα την ελληνική επανάσταση και την ίδρυση τού ελληνικού κράτους. Επιθυμεί σφοδρώς να συμβάλει στην πνευματική και ηθική άνοδο των Ελλήνων, αλλά επειδή ζει μακριά, δεν γνωρίζει πώς μπορεί να το πραγματοποιήσει. Έτσι, αποτείνεται σε φίλους του των οποίων την κρίση και την φιλοπατρία εκτιμά: στον Θεόκλητο Φαρμακίδη, τον Ανέστη Χατζόπουλο, τον καθηγητή Γεώργιο Δαμιανό. Τους ρωτά ποια θεωρούν ως την πιο επείγουσα ανάγκη τής πατρίδας. Και οι τρεις, χωρίς να έχουν συνεννοηθεί, τον πληροφορούν για την ίδρυση στην Αθήνα τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας καθώς και για τους σκοπούς της. Του επισημαίνουν ακόμη ότι η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία θεμελίωσε, αλλά αδυνατεί να οικοδομήσει ελλείψει πόρων, σχολικό κτήριο. Συγκινημένος, παίρνει την απόφαση να οικοδομηθεί με δικές του δαπάνες το κτήριο επί τής οδού Πανεπιστημίου και ο ναός του και να αποζημιωθεί η Εταιρεία για όσες δαπάνες έκανε ώς τότε. Οι διοικούντες την Εταιρεία αναγγέλλουν το ευχάριστο νέο στη βασίλισσα, η οποία ήταν προστάτιδα τού Σχολείου, και αυτή αποφασίζει να τιμηθεί ο Αρσάκης με τον σταυρό των ανωτέρων Ταξιαρχών. Κάθε έτος που περνά ο Αρσάκης αποστέλλει οικονομική συνδρομή και το συνολικό ποσό των χορηγιών του ανέρχεται περίπου στις εξακόσιες χιλιάδες χρυσές δραχμές! Η Εταιρεία ευγνωμονούσα τον Αρσάκη ονόμασε το Σχολείο «Αρσάκειον» και ανέγραψε το όνομά του πρώτο στη στήλη των μεγάλων ευεργετών της, τοποθέτησε δε την προτομή του σε περίβλεπτη θέση.
Το 1847, ο Τοσίτσας δώρισε το οικόπεδο για να κτιστεί η πρώτη κοινοτική εκκλησία, η «Εκκλησία τού Ευαγγελισμού τής Θεοτόκου», που λειτούργησε για πρώτη φορά το 1856 και εξακολουθεί να λειτουργεί μέχρι σήμερα. Σε αυτή την εκκλησία ενθρονίστηκε, τον Μάρτιο τού 1977, ο Μακαριότατος Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής, Πέτρος ο VII. Ιδρυτές
Εμπνευστές τής ιδέας τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας υπήρξαν τρεις φωτισμένοι «δάσκαλοι»: ο Ιωάννης Κοκκώνης, παιδαγωγός με μεγάλη εκπαιδευτική, διοικητική και οργανωτική εμπειρία, ο Διδάσκαλος τού Γένους Γεώργιος Γεννάδιος, εκπαιδευτικός και λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας, και ο ιερωμένος Μισαήλ Αποστολίδης, με παράλληλη θεολογική, συγγραφική και εκπαιδευτική δραστηριότητα. Η πρόταση των τριών πρωτοπόρων συνάντησε τη θετική ανταπόκριση των επιφανέστερων ανδρών τής εποχής. Συνολικά εβδομήντα τρεις αγωνιστές τής Επανάστασης, επίσκοποι, πολιτικοί, υπουργικοί σύμβουλοι, δικαστικοί και λόγιοι ίδρυσαν την «εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτικήν Εταιρείαν», τής οποίας η δράση επεκτάθηκε σε όλη την Ελλάδα.
Η ίδρυση τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας
Το αναδυόμενο από την τέφρα του ελληνικό κράτος βρισκόταν σε πολύ δυσχερή κατάσταση. Οι πληγές τής δουλείας και τού πολέμου ήταν ακόμα ανοιχτές, τα σύνορα μόλις είχαν προσδιοριστεί, η δολοφονία τού Κυβερνήτη λίγα χρόνια πριν είχε γεμίσει τον τόπο με αβεβαιότητα. Το 1832, με τη Συνθήκη τού Λονδίνου, ο Όθων ανακηρύχθηκε απόλυτος μονάρχης τής Ελλάδας, και το 1833 αφίχθη στην τότε πρωτεύουσα, το Ναύπλιο.
Πρωτεύουσα τού νεοσύστατου κράτους ορίστηκε η ιστορική πόλη των Αθηνών, γιατί όπως έγραψε και ο George Ludwig Maurer, «Ποιος Βασιλιάς θα μπορούσε να διαλέξει άλλη έδρα για την κυβέρνησή του, τη στιγμή που έχει στα χέρια του την πνευματική έδρα τού κόσμου;». Όμως η πόλη που ανελάμβανε την πρωτοκαθεδρία τού νεοσύστατου ελληνικού κράτους σε τίποτα δε θύμιζε την παλαιά της δόξα.Οι Αθηναίοι άκουσαν την είδηση με ενθουσιασμό και έσπευσαν να κάνουν δοξολογία στον ναό τού Αγίου Γεωργίου που στεγαζόταν τότε στο «Θησείο», τον αρχαίο ναό κοντά στην Αγορά. «Καιρός είναι, καιρός είναι ν΄ αναλάμψουν αι Αθήναι» αναφωνεί ο Αλέξ. Σούτσος, απηχώντας τα συναισθήματα πολλών για τη μεγάλη αλλαγή.
Από την 1η Δεκεμβρίου τού 1834 η πόλη των Αθηνών ανακηρύχθηκε «Βασιλική Καθέδρα και Πρωτεύουσα». Όλες οι αρχές και δημόσιες υπηρεσίες μεταφέρθηκαν από το Ναύπλιο και για τη στέγασή τους έγιναν εξώσεις και επιτάξεις, κάτι που προκάλεσε πολλές τριβές. Η άφιξη νέων κατοίκων προκάλεσε, επίσης, στεγαστικό πρόβλημα, όμως η χαρά και ο ενθουσιασμός για την αναβάθμιση τής πόλης ήταν μεγάλος.
Ο Λαμαρτίνος, κατά την επίσκεψή του το 1832, λέει για την πόλη των Αθηνών: «Προχωρήσαμε λίγο και μπήκαμε στην πόλη, δηλαδή σ’ έναν μπερδεμένο λαβύρινθο από στενοσόκακα στρωμένα, με γκρεμισμένους τοίχους, σπασμένα κεραμίδια, πέτρες και μάρμαρα ριγμένα ανάκατα». Όμως, όπως παρατηρεί και ο Στ. Γαλάτης [1], σ’ αυτήν την ερειπωμένη από τις συνεχείς πολιορκίες πόλη, «επί των ερειπίων τής "Εστίας των Φώτων" τού Περικλέους και "τής κατειδώλου πόλεως" τού Αποστόλου Παύλου άρχισε να κτυπά η καρδιά τού νέου ελληνικού κράτους».Και η νέα αυτή περίοδος για τον τόπο αποτελεί έναρξη όχι μόνο νέου τρόπου ζωής αλλά και νέων αντιλήψεων και θεσμών. Επί Τουρκοκρατίας οι γυναίκες ασχολούντο με τις δουλειές τού σπιτιού. Απέφευγαν να κυκλοφορούν στους δρόμους αφ’ ενός λόγω τού φόβου των Τούρκων αφ’ ετέρου λόγω τής επίδρασης των τουρκικών εθίμων, τα οποία δεν επέτρεπαν στις γυναίκες να έρχονται σε επικοινωνία με άνδρες.
Τα αυστηρά αυτά έθιμα είχαν ριζώσει τόσο πολύ ώστε ακόμα και τα τελευταία χρόνια τού 19ου αιώνα «αι θυγατέραι των μάλλον κοινωνικώς προηγουμένων οικογενειών εξήρχοντο εις περίπατον τας πρώτας μεταμεσημβρινάς ώρας συνοδευόμεναι υπό των μητέρων ή παιδαγωγών των εις εξωτερικάς τής πόλεως λεωφόρους (Κηφισίας, Πατησίων, Φαλήρου), απαγορευομένου αυστηρώς εις αυτάς όπως χαιρετίσωσι μετά μειδιάματος και τους τυχόν συναντωμένους στενούς αυτών άρρενας συγγενείς»…
Επί Τουρκοκρατίας, εξάλλου, τα σχολεία που υπήρχαν προορίζονταν κυρίως για άρρενες μαθητές. Μόνο οι κόρες των πλουσίων οικογενειών έπαιρναν στοιχειώδη μόρφωση. Οι ελάχιστες προσπάθειες οργάνωσης σχολείων για κορίτσια δεν ήταν αρκετές για να δώσουν λύση στο πρόβλημα. Έτσι όταν απελευθερώθηκε η Ελλάδα το γυναικείο φύλο ήταν εντελώς απαίδευτο. Η ελληνική κυβέρνηση βρήκε τα πάντα σε χαώδη κατάσταση και είχε τόσα πολλά προβλήματα να αντιμετωπίσει, ώστε το θέμα τής εκπαίδευσης των Ελληνίδων σίγουρα δεν βρισκόταν ψηλά στον πίνακα των προτεραιοτήτων της. Έτσι μερίμνησαν γι΄ αυτό αρχικά ξένοι φιλέλληνες και κυρίως Αγγλικανοί ιεραπόστολοι που είχαν ήδη εγκατασταθεί στην Αθήνα.
Παράλληλα μεγάλη άνθηση παρουσίαζε και ο θεσμός τής «οικοτρόφου παιδαγωγού». Επηρεασμένοι μάλιστα από τα νεοφερμένα ευρωπαϊκά ήθη, τα οποία έφθασαν στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς, αλλά και από τους Έλληνες που επέστρεφαν από τις ελληνικές κοινότητες τού εξωτερικού, προτιμούσαν Αγγλίδες, Γαλλίδες ή Ελβετίδες παιδαγωγούς.
Τότε ήταν που ο Ιωάννης Κοκκώνης, Διευθυντής των Δημοτικών Σχολείων, βλέποντας τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε το κράτος, συνέλαβε την ιδέα τής δημιουργίας μιας εταιρείας τα μέλη τής οποίας, διά των εισφορών τους, θα βοηθούσαν την πατρίδα να αντιμετωπίσει τα μεγάλα προβλήματα που παρουσιάστηκαν στον χώρο τής παιδείας.
Ο Στ. Γαλάτης δίνει μια προσωπική άποψη τής ιδρύσεως τής Φ.Ε. γράφοντας στην Ιστορία του: «Μιαν ωραίαν πρωΐαν τής Ανοίξεως τού έτους 1836, δύο μόλις έτη μετά την εν Αθήναις εγκατάστασιν τής πρωτευούσης, ο Ιωάννης Κοκκώνης ενεπνεύσθη μιαν μεγαλεπήβολον ιδέαν». Την τοποθέτηση τής έμπνευσης τού Κοκκώνη κατά την περίοδο τής άνοιξης δικαιολογεί ο Γαλάτης, ισχυριζόμενος ότι μόνο η ανοιξιάτικη φύση είναι ικανή να εμπνεύσει τέτοιες σπουδαίες και παραγωγικές ιδέες…
 |
 |
 |
| Οι ιδρυτές | Ο "Διοργανισμός" | Το βασιλικό διάταγμα ιδρύσεως |
Τις σκέψεις του ο Ιωάννης Κοκκώνης τις μοιράστηκε με τον Γεώργιο Γεννάδιο, δάσκαλο τού Γένους, Διευθυντή τού πρώτου σχολείου αρρένων, μια ηγετική εκπαιδευτική μορφή τού ελεύθερου κράτους, και τον Αρχιμανδρίτη, και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, Μισαήλ Αποστολίδη, κληρικό με βαθιά ορθόδοξη και ελληνική μόρφωση, ο οποίος παρέμεινε εισηγητής τής «επί των Σχολείων Επιτροπής» μέχρι το 1844. Οι τρεις αυτοί άνδρες γρήγορα μοιράστηκαν τις ιδέες τους με 70 άλλους ενθουσιώδεις Έλληνες, «εν γένει μεγίστης απολαύοντας παρά τη κοινωνία τιμής διά τας προς το έθνος υπηρεσίας των και την πολυμερή κοινωνικήν δράσιν των», και έτσι δημιουργήθηκε η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, τής οποίας, όπως αναφέρεται και στον «Διοργανισμό» της, σκοπός ήταν «η πρόοδος των δημοτικών σχολείων και η στοιχειώδης εκπαίδευσις τού λαού», «να ευκολύνη την πρόοδον των δημοτικών σχολείων και την διάδοσιν τής στοιχειώδους παιδείας», «να προμηθεύη τα αναγκαία προς τούτο στοιχειώδη βιβλία», «να ενισχύῃ και να ανταμείβῃ τους συγγραφείς ή μεταφραστάς των τοιούτων βιβλίων», «να διεγείρῃ την άμιλλαν των μαθητών και την φιλοτιμίαν τών δημοδιδασκάλων δι’ ενιαυσίων βραβείων», «να φροντίζῃ περί τής τελειοποιήσεως τής μεθόδου τού διδάσκειν» και «να βοηθή εις τον πολλαπλασιασμόν των δημοτικών σχολείων».
Μεταξύ των πρώτων εκείνων μελών ήταν και οι: Αναστάσιος. Πολυζωίδης, Αλέξανδρος. Ραγκαβής, Ιωάννης Βούρος, Γεώργιος. Αινιάν, Κωνσταντίνος. Σχινάς, Σταμάτιος. Δάρας, Γεώργιος. Καραμάνος, και Νικόλαος. Κωστής. Ενώ σύντομα μέλη τής Φ.Ε. έγιναν και ο Θεόδωρος. Κολοκοτρώνης, ο Δημήτριος. Πλαπούτας, ο Κανέλλος Δεληγιάννης, ο Ανδρέας Λόντος, ο Διονύσιος Σολωμός, ο Νικόλαος Σταματελόπουλος κ.ά.
 |
 |
Εάν αναλογισθεί κανείς ποια ήταν η κατάσταση τής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, καθώς και το ποιοι ήταν οι πόροι τού κατά πάντα εξαντλημένου κράτους που προσπαθούσε να στηριχθεί πάνω στα καπνίζοντα ερείπια, δεν θα εκπλαγεί για τους στόχους που ετέθησαν στο πρώτο κεφάλαιο τού «Διοργανισμού». Η ευρύτητα των στόχων που καλείται να καλύψει η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αποδεικνύει τη γνώση αυτών που συνέταξαν τον «Διοργανισμό» για τα προβλήματα τής εκπαίδευσης.
Τι ήταν όμως αυτό που έκανε τον Ιωάννη. Κοκκώνη, τότε Γραμματέα τού Δ.Σ., να πείσει το Δ.Σ. τής Φ.Ε. να εστιάσει τις προσπάθειές του στην «εκπαίδευση των κορασίων»; Όπως γράφει ο Αλέξανδρος Ραγκαβής στον δεύτερο τόμο των απομνημονευμάτων του, ο Ιωάννης Κοκκώνης ανήκε στη μερίδα των λεγομένων φιλορθοδόξων και αντιμετώπιζε με μεγάλη δυσπιστία τους Διαμαρτυρόμενους και Αγγλικανούς ιεραποστόλους που έσπευσαν να δημιουργήσουν σχολεία κορασίων, μονοπωλώντας ουσιαστικά τη γυναικεία εκπαίδευση, διότι το κράτος δεν είχε τη δυνατότητα να αναλάβει καμία πρωτοβουλία επί τού θέματος. Μάλιστα «η φιλόθρησκος αύτη ανησυχία τού Κοκκώνη εχώρει μέχρις αδίκου πολλάκις υπερβολής».
 |
 |
 |
 |
| Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο |
Οι πρώτοι πρόεδροι τής ΦΕ | Επιφανή μέλη τής ΦΕ | Επιφανή μέλη τής ΦΕ |
Όποια και αν είναι η αλήθεια, ο Αναστάσιος. Διομήδης Κυριακός, με άρθρο του στο περιοδικό «Εστία» [2] «επί τη πεντηκονταετηρίδι τού Αρσακείου», τοποθετεί στη σωστή της βάση την αξία τής πρωτοβουλίας τού Κοκκώνη, και κατ’ επέκταση τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, να οργανώσει την εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα:
«Η ελληνική κυβέρνησις, … οφείλουσα να οργανώση την διοίκησιν τού τόπου, δέν ηδύνατο να μεριμνήσῃ περί πάντων, δεν ηδύνατο να αναλάβη ευθύς και τούτο το βάρος τής γυναικείας εκπαιδεύσεως… Περί τής γυναικείας εκπαιδεύσεως επεχείρησαν κατά πρώτον να μεριμνήσωσι ξένοι φιλέλληνες εγκαταστάντες εν Ελλάδι και δή πρώτος ο αείδιμος Χιλλ, ιδρύσας το υπό το όνομα αυτού μέχρι σήμερον υπάρχον Παρθεναγωγείον… Αλλά το Παρθεναγωγείον τούτο δεν ηδύνατο να επιληφθή άλλως τής παρ’ ημίν γυναικείας εκπαιδεύσεως ή εν σμικρώ μέτρω. Αλλ’ η Ελλάς είχεν ανάγκην μεγάλου, ελληνικού εθνικού εκπαιδευτηρίου κεκτημένου κύρος, κεκτημένου χαρακτήρα τελείως ελληνικόν και δυναμένου να εργασθή επί ευρυτάτων βάσεων αναλόγως προς τας μεγάλας ανάγκας αίτινες έμελλον να πληρωθώσιν. Η Ελλάς είχεν ανάγκην μεγάλου γυναικείου Διδασκαλείου, το οποίον να δώση τη Ελλάδι και άπαντι τω Ελληνισμώ τής Ανατολής τας αναγκαίας διδασκαλίσσας, αίτινες να αναλάβωσι την δημοτικήν εκπαίδευσιν τής γυναικείας νεολαίας απάσης τής Ελλάδος.» Όποιο και αν ήταν, λοιπόν, το κίνητρο που ώθησε τον Ιωάννη Κοκκώνη να εμπνευσθεί την ίδρυση ενός ελληνικού παρθεναγωγείου, η έμπνευση εκείνη, όπως λέει και ο Γαλάτης, «ήτο η σύλληψις ενός μεγάλου γεννήματος όπερ έκτοτε εμεγάλωσε και εκραταιώθη επί μίαν εκατονταετίαν» ή, όπως θα λέγαμε σήμερα, επί 180 χρόνια.
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
[1] Ο Στέφανος Γαλάτης έγραψε ανέκδοτη Ιστορία τής Φ.Ε. από την ίδρυση της μέχρι τον εορτασμό τής εκατονταετίας.
[2] Εστία, τ.ΚΒ, αρ. 564, 19 Οκτωβρίου 1886, σ. 659-663
Ιστορία τής Φ.Ε.
Είναι ο παλαιότερος εκπαιδευτικός οργανισμός στην Ελλάδα και έχει διατηρήσει τον χαρακτήρα της παρά τις εξωτερικές μεταβολές και τις προσαρμογές στις εκάστοτε συνθήκες, έχοντας ωστόσο πάντοτε τον ίδιο σκοπό από την ίδρυσή της: την παροχή παιδείας στα Ελληνόπουλα. Η παρουσία και η δραστηριότητα τής Εταιρείας στην εν γένει εκπαιδευτική, πνευματική, πολιτιστική, επιστημονική και κοινωνική ζωή τού τόπου υπήρξε και εξακολουθεί να είναι καθοριστική.
Το 2016 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία εορτάζει 180 χρόνια από την ίδρυσή της (1836).
Δείτε τρεις ψηφιακές χρονογραμμές για την ιστορία τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας κατά τον 19ο, τον 20ό και τον 21ο αιώνα αντιστοίχως. Παράλληλα με τους σταθμούς στην ιστορία τής Φ.Ε. σημειώνονται τα γεγονότα τής ελληνικής ιστορίας.
(Πατώντας στο εικονίδιο
επιστρέφετε στη χρονογραμμή)19ος αιώνας
20ός αιώνας
20ός και 21ος αιώνας
♦ Δείτε εδώ μια παρουσίαση με την ιστορία τής ΦΕ
♦ Διαβάστε εδώ μια ιστορική αναδρομή στα "Σχολεία τής Εταιρίας" τού 19ου αιώνα
♦ Το Αρσάκειον Μέγαρον
- Το οικοδομικό τετράγωνο τού Αρσακείου στο κέντρο τής Αθήνας
- Το Αρσάκειο κατά το τέλος τού 19ου αι. και το "Νέο Αρσάκειο"
- Το Αρσάκειο κατά τον πόλεμο τού 1940 και μετά τον πόλεμο
♦ Τα Αρσάκεια Σχολεία στην Αττική
♦ Αρσάκεια Σχολεία στην Ελλάδα κατά τον 19ο και 20ό αιώνα
♦ Αρσάκειο στη γενέτειρα τού Α. Αρσάκη
