Κλικ για να δείτε το πόστερ, εδώ.
1824 – 2024: 200 χρόνια χωρίζουν τις δύο χρονολογίες. Στη διάρκεια των 200 αυτών χρόνων ολόκληρη η ανθρωπότητα έχει αλλάξει κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά, πολιτιστικά. Οι αλλαγές αυτές άλλοτε έγιναν επί καλό και έφεραν την εξέλιξη και την πρόοδο που βιώνουμε μέχρι και σήμερα, άλλοτε ήταν καταστροφικές ή ουτοπικές.
Στη διάρκεια όμως όλων αυτών των χρόνων, το ζητούμενο είναι ένα και είναι πανανθρώπινο: η Ελευθερία. Η ελευθερία ως ιδέα και αξία, ως κατάσταση και βίωμα. Κάθε μορφή ελευθερίας! Ελευθερία εθνική (εθνική αυτοδιάθεση), ελευθερία πολιτική (πνευματική ανεκτικότητα), ελευθερία κοινωνική (δικαίωμα συνεταιρίζεσθαι), ελευθερία πνευματική (ελεύθερη έκφραση της άποψης), ελευθερία ατομική (αυτοπροσδιορισμός, ατομική αυτοδιάθεση)! Η ελευθερία, αν και στο μυαλό του καθενός είναι αυτονόητη, δεν ήταν ανέκαθεν κεκτημένο δικαίωμα. Και στις μέρες μας, ακόμα, που είναι καθολικά αναγνωρισμένο ανθρώπινο δικαίωμα, κατοχυρωμένο, γι’ αυτό και απαιτητό, δεν είναι δεδομένο. Χρειάζεται διαρκής προσπάθεια για να βιωθεί σε κάθε της μορφή.
Ένα σύντομο ταξίδι με τη φαντασία στο μακρινό εκείνο 1824 θα έβρισκε την ανθρωπότητα και πάλι αντιμέτωπη με το ίδιο αίτημα για Ελευθερία. Θα έφερνε εικόνες αναταραχής, πολέμων, δυστυχίας για κάποιους, ευδαιμονίας για το θεαθήναι κάποιων άλλων. Οι εικόνες ήταν σχεδόν παντού παρόμοιες. Τα ισχυρά βασίλεια και οι αυτοκρατορίες της Ευρώπης, αφού κατατρόπωσαν τον Ναπολέοντα, καθόρισαν νέα σύνορα στη γηραιά Ήπειρο, χωρίς να λάβουν υπόψη την εθνολογική σύνθεση των πληθυσμών της. Οι λαοί όμως της Ευρώπης, αμφισβητώντας τις αρχές του απολυταρχικού καθεστώτος, προκάλεσαν από το 1820 έως το 1848 μια σειρά από εξεγέρσεις. Ο φιλελευθερισμός και η εθνική αυτοδιάθεση υπήρξαν οι κυρίαρχες ιδεολογίες της εποχής εκείνης και ο άξονας γύρω από τον οποίο κινήθηκαν οι λαοί για την εξασφάλιση της πολιτικής και της εθνικής τους ανεξαρτησίας.
Το έθνος μας αναγεννημένο συνειδησιακά χάρη στους μεγάλους διαφωτιστές εθνάρχες, ήδη από το 1821 ξεσηκώθηκε κατά της απολυταρχίας του Σουλτάνου και διεκδίκησε, με αντίτιμο πολύ αίμα, την ανεξαρτησία του. Το 2021 γιορτάσαμε λιτά και με σεβασμό προς τους ήρωες και τον αγώνα τους μέχρι αυτοθυσίας τα 200 χρόνια από το λαμπρό εκείνο γεγονός, που οδήγησε στην εθνική μας ανεξαρτησία.
200 χρόνια, όμως, φέτος συμπληρώνονται από ένα μοναδικό εκδοτικό γεγονός για την εποχή εκείνη, την έκδοση του Ύμνου εις την Ελευθερία.
Ενώ το έθνος, που υπέμεινε τον τουρκικό ζυγό για 400 περίπου χρόνια, αγωνιζόταν, μια αγνή ψυχή, ιδεαλίστρια και με νεανική ορμή, διαποτισμένη από τα μηνύματα του ρομαντισμού και διαπλασμένη κοντά σε σπουδαίους δασκάλους του ευρωπαϊκού πνεύματος, συγκινείται βαθύτατα από αυτήν τη θαυμαστή και αυθόρμητη υπερπροσπάθεια. Η καρδιά ενός νέου πάλλεται στον ρυθμό των κανονιών και των όπλων. Το χέρι του όμως δεν ξέρει να βαστά όπλο, παρά μόνο κονδύλι ή γραφίδα. Είναι ποιητής. Είναι άρχοντας στη Ζάκυνθο. Χαίρει εκτιμήσεως και αναγνωρίσεως. Όμως δεν μπορεί να μείνει απλός θεατής των γεγονότων. Θέλει να μετάσχει σ’ αυτά, με τον μοναδικό τρόπο που ξέρει και μπορεί: με την τέχνη του. Ο νέος αυτός άνδρας, μόλις 23 ετών το 1821, είναι ο Διονύσιος Σολωμός. Τον Μάιο του 1823 στη Ζάκυνθο, σε μία περίοδο όπου η Ελληνική Επανάσταση ήδη είχε μεγάλες επιτυχίες, αλλά και μεγάλο φόρο αίματος, ο 25χρονος Διονύσιος Σολωμός έγραψε ένα σπουδαίο, πρωτόγνωρο για την εποχή εκείνη ποίημα- ύμνο. Του Ύμνο εις την Ελευθερία. Το ποίημα του Διονυσίου Σολωμού είναι αφιερωμένο στην ελευθερία και όχι στον αγώνα των Ελλήνων. Ο αγώνας των Ελλήνων, ασφαλώς, ενέπνεε και ενθουσίαζε τον νεαρό ποιητή, ο οποίος θεώρησε, όπως ήδη αναφέρθηκε, χρέος του να προσφέρει και αυτός, με τον τρόπο που ήξερε καλά, δηλαδή με την ποιητική δημιουργία, ό,τι περισσότερο και καλύτερο μπορούσε. «…Δε θέλω να περάσει κανενός από το μυαλό πως την ώρα που νικούν οι δικοί μας στο Μαραθώνα, εγώ κάθομαι και τραγουδώ για ένα βοσκόπουλο…» («Ο θάνατος του βοσκού» από τα πρώτα ποιήματα του Δ. Σολωμού), έγραφε στον φίλο του Γεώργιο Δε Ρώσση την ίδια εποχή. Την στιγμή όπου τα πολιτικά και εθνικά κινήματα του 19ου αιώνα συνοδεύονταν από Θουρίους, πολεμικά εξεγερτικά άσματα, αυτός ο βαθιά Έλληνας ποιητής, αν και ιταλοτραφείς, δεν συνέθεσε άλλο ένα παρόμοιο άσμα. Συνέθεσε έναν ύμνο σύμβολο, έναν ύμνο διαχρονικό, που πήγασε από τα γεγονότα της Επανάστασης μέχρι εκείνη την ώρα όπου τον ολοκλήρωσε. Έναν χρόνο αργότερα, το 1824, ο Ύμνος εις την Ελευθερία τυπώθηκε στο Μεσολόγγι.
Από τον Μάρτιο του ‘21 έως και τον Μάιο του ‘23 πολλά γεγονότα λαμπρά αλλά και θλιβερά σημειώνονται:
1. Το ξέσπασμα της ελληνικής Επανάστασης και η ταχεία εξάπλωσή της. Οι Σφαγές των Χριστιανών, και κυρίως Ελλήνων, στην Κωνσταντινούπολη από τον Μάρτιο έως τον Ιούνιο του 1821 ως αντίδραση των Τούρκων στην έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης. Η Άλωση της Τριπολιτσάς τον Οκτώβριο του ’21 και η σύγκληση της Α' Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου.
2. Η ψήφιση του Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδος στις αρχές του ’22 και αργότερα η καταστροφή του Δράμαλη στα Δερβενάκια αλλά και η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου που έληξε θριαμβευτικά για τους πολιορκημένους με την αναγκαστική από μέρους των Τούρκων λύση της πολιορκίας. Ωστόσο τον Μάρτιο προηγήθηκε η σφαγή των ορθόδοξων κατοίκων της Χίου.
3. Η σύγκληση της Β' Εθνοσυνέλευσης στο Άστρος Κυνουρίας τον Μάρτιο του ’23 και οι πρώτες ενδείξεις ότι μια εμφύλια διαμάχη μεταξύ Μωραϊτών, Ρουμελιωτών, Φιλικών, δημοκρατικών και φιλελευθέρων ήταν προ των πυλών.
Ο ποιητής παρακολουθεί όλα τα γεγονότα από απόσταση σωματική, αλλά με ψυχική επαφή. Η νεανική του ορμή τον σπρώχνει να υμνήσει την Ελευθερία ως θεά, πανέμορφη και συνάμα αγέρωχη, ως γυναίκα και συγχρόνως ως ιδανικό. Η θεά Ελευθερία, η οποία αν και χαμένη, κρυμμένη από ανθρώπου μάτι, ταπεινωμένη, εξαθλιωμένη και επαίτης στους ξένους για βοήθεια, αναγνωρίζεται αμέσως από τον ποιητή, γι’ αυτό και της απευθύνει χαιρετισμό: Χαίρε, ω Χαίρε Ελευθεριά!
Ο Ύμνος εις την Ελευθερία αποτελείται από 158 τετράστιχες στροφές. Ο ποιητής θυμίζει τα περασμένα μαρτύρια του Ελληνισμού, την εξέγερση των σκλάβων, τη χαρά του Ελληνισμού για αυτήν, την έχθρα των Ευρωπαίων ηγεμόνων και την περιφρονητική αδιαφορία των Ελλήνων για τα φιλότουρκα αισθήματά τους. Στη συνέχεια περιγράφει τη μάχη της Τριπολιτσάς και τη μάχη της Κορίνθου, καθώς και την καταστροφή του Δράμαλη στα Δερβενάκια. Προχωρεί στην υβριστική πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου το 1822 και περιγράφει τον πνιγμό των Τούρκων στον ποταμό Αχελώο. Δεν παραβλέπει τα πολεμικά κατορθώματα στη θάλασσα, ούτε την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας κοντά στην Τένεδο. Συγκλονίζεται, ωστόσο, από τον απαγχονισμό του Γρηγορίου Ε'.
Ο ποιητής δεν παραλείπει, στο τέλος του ύμνου, να συμβουλεύσει τους αγωνιστές να απαλλαγούν από τη διχόνοια και προτρέπει τους δυνατούς της Ευρώπης να αφήσουν την Ελλάδα να ελευθερωθεί.
Το σχόλιο του Ιάκωβου Πολυλά αξίζει την προσοχή μας, όταν μελετούμε τον Ύμνο αυτόν: «τούτο το ποίημα έβγαινε ως ο πρώτος γνήσιος καρπός της ελληνικής φαντασίας, ύστερ’ από είκοσι αιώνες του μαρασμού της».
Γιατί ένας νέος ποιητής να αφιερώσει το ποιητικό του δημιούργημα στην Ελευθερία; Γιατί να το τιτλοφορήσει «Ύμνο εις την Ελευθερίαν»;
Όλη του τη ζωή ο Διονύσιος Σολωμός έψαχνε το νόημα της ελευθερίας. Νόθος κατά τη γέννησή του και στη συνέχεια απελευθερωμένος από τον κοινωνικό στιγματισμό, μετά την αναγνώρισή του από τον πατέρα του και τον γάμο της ταπεινής στην καταγωγή της μητέρα του με τον πατέρα του Κόντε Νικολάου Σολωμού, απελευθέρωσε το πνεύμα του με υψηλές σπουδές στην Ιταλία κοντά σε σεβάσμιους και μεγάλους σε αξία δασκάλους. Έζησε τους ιταλικούς αγώνες για ελευθερία από την αυστριακή κυριαρχία. Πιστεύοντας ότι είχε ελεύθερο πνεύμα αλλά και την ελευθερία στο δικαίωμα της επιστροφής σε μια πατρίδα που έδειχνε ελεύθερη, τα Επτάνησα, συνειδητοποίησε ότι δεν μπορεί να νοηθεί το καθεστώς των Επτανήσων ελεύθερο. Συνέχισε στην πατρίδα του τη Ζάκυνθο να γράφει ρομαντικά ποιήματα στην ιταλική γλώσσα, αλλά μετά τη γνωριμία του με τον Σπυρίδωνα Τρικούπη κατάλαβε ότι η κορυφή της ιταλικής ποίησης δεν είχε ελεύθερη θέση για εκείνον, σε αντίθεση με την κορυφή του ελληνικού ποιητικού Παρνασσού. Μετά από εκείνη τη μοιραία για τη ζωή του γνωριμία ένιωσε ξανά τη σκλαβιά, της γλώσσας αυτή τη φορά. Αφιερώνει τη ζωή του στον αγώνα να κατακτήσει την ελευθερία της γλωσσικής έκφρασης στην ελληνική γλώσσα. Ξέσπασε η ελληνική Επανάσταση και στον αγώνα των συμπατριωτών του για εθνική Ελευθερία, βρήκε το νόημα της ζωής του και της ποιητικής του δημιουργίας…
Γλώσσα και Ελευθερία κυρίευαν την σκέψη του: «Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;» ομολογούσε μέχρι και ο ίδιος. «Η γλώσσα δεν είναι σπουδή λέξεων αλλά μελέτη ανθρώπων», πίστευε ακράδαντα. Αλλά και η Ελευθερία δεν είναι μια κατάσταση που κάποτε, όταν πια κατακτηθεί, τελειούται, φτάνει στον τελικό προορισμό της. Ελευθερία για τον Διονύσιο Σολωμό είναι η έξοδος από κάθε πολιορκία. Στο έργο ζωής του, το οποίο μάλιστα άφησε ανολοκλήρωτο, εξαιτίας της πάλης του για τελειότητα, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» θέτει το δίλημμα ανάμεσα στην απόλαυση της ζωής και τον ηρωικό αγώνα. Η εσωτερική ελευθερία, παρά την όποια πάλη, νικάει την όποια μορφή βίας (τον φυσικό εχθρό-Τούρκους και Αιγυπτίους, τη βασανιστική ομορφιά της φύσης, την επιθυμία για ζωή, την πολιορκία της πείνας, την πολιορκία της μυρωδιάς από κρέατα που ψήνουν οι εχθροί για να καλύψουν τη δική τους πείνα). Όταν η ψυχή του ανθρώπου είναι δοσμένη σε κάτι υψηλό, καμιά εξωτερική βία δεν είναι ικανή να την υποδουλώσει. Όσο η ψυχή παλεύει γι’ αυτό, μένει ελεύθερη. Έτσι και οι Μεσολογγίτες αν και ήταν πραγματικά πολιορκημένοι, παρέμειναν ψυχικά-εσωτερικά ελεύθεροι. Αυτούς τους ανθρώπους θαυμάζει ο ποιητής σε όλη του τη ζωή! Τους εσωτερικά ελεύθερους ανθρώπους, όποιοι και αν είναι τελικά αυτοί. Θεωρεί ότι γίνεται δούλος ο άνθρωπος όταν η ψυχή του αδειάζει και η θέλησή του για αντίσταση ναρκώνεται.
Ο Διονύσιος Σολωμός ήταν ένας ελεύθερος, πνευματικά, εσωτερικά, άνθρωπος. Πολλές σκλαβιές προσπάθησαν να καθυποτάξουν το πνεύμα του και την εσωτερική του ελευθερία. Οικογενειακές περιπέτειες, δικαστικοί αγώνες, η εμμονή του για την τελειότητα που τον έκανε να γράφει και να σβήνει στίχους ατελείωτα… Ο ίδιος ίσως να μη θεώρησε ποτέ τον εαυτό του απόλυτα ελεύθερο… Εξάλλου διερωτούνταν αν υπάρχει τελικά απόλυτη ελευθερία. Το εθνικά ελεύθερο κράτος που επήλθε μετά την Επανάσταση ήταν ένα υποτεταγμένο βασίλειο και οι συμπατριώτες του υπήκοοι ενός ξένου βασιλιά. Οι ελεύθεροι Έλληνες αλλά υποδουλωμένοι στο πάθος τής εξουσίας, νωρίτερα, δολοφόνησαν τον Καποδίστρια…
Τι είναι Ελευθερία; Σ’ αυτό το ερώτημα καλούμαστε όλοι οι σύγχρονοι άνθρωποι να απαντήσουμε. Ακολουθώντας τα χνάρια του Σολωμού, όπως έκανε και ο Οδυσσέας Ελύτης, συμβουλεύοντας τους Έλληνες όλων των εποχών «Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί, όπου και να θολώνει ο νους σας, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό» πρέπει να σκεφτούμε καλά προτού απαντήσουμε στο ερώτημα. Χρειάζεται να μας γίνει εμμονή η Ελευθερία για να την υπηρετήσουμε σωστά. Μόνο τότε μπορούμε, σαν τον Σολωμό να την αναγνωρίσουμε από τα κόκαλα των προγόνων μας και γιατί όχι και από τα δικά μας, βγαλμένη και να την ατενίσουμε και να της απευθύνουμε: Χαίρε, ω Χαίρε Ελευθεριά!
Η Διευθύντρια
Ο Σύλλογος Διδασκόντων
25ης Μαρτίου 1821