Σε μία από τις συνελεύσεις της Φ.Ε., το 1871, συζητήθηκαν τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Εταιρεία στα αλβανόφωνα χωριά της Αττικής, κυρίως λόγω της αδιαφορίας των κατοίκων. Ο Πρόεδρος μάλιστα της Εταιρείας Π. Ρομποτής παραδέχθηκε ότι έγιναν σκέψεις να δοθούν υποτροφίες σε κοπέλες προερχόμενες από τους Δήμους αυτούς οι οποίες όταν θα επέστρεφαν στα χωριά τους, θα ήταν σε θέση να τα διδάξουν εκεί. Ομολόγησε όμως ότι «ὁ φόβος μη ἐκπαιδευόμεναι ἐν τῷ καταστήματι καί ἀλλάζουσαι βίον δέν θελήσωσι νά ἐπανέλθωσι εἰς τάς πατρίδας των διδάσκαλοι ἀνεχαίτισεν ἡμᾶς νά προβῶμεν εἰς το μέτρον τοῦτο». Ὀπως πολύ σωστά είπε ο πρώτος Επόπτης της Φ.Ε. Ι. Βιώνης, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία θεωρούσε ότι «Ἀποτελεῖ ἀσέβειαν ἐν τῇ χώρᾳ ἐν τῇ ὀποίᾳ ὡμιλεῖτο ἡ θεία τοῦ Πλάτωνος γλῶσσα, ἐν τῇ ὀποίᾳ ὁ Δῆμος ἢκουεν ἀπό τῆς Πνυκός τήν συγκινοῦσαν τοῦ Δημοσθένους γλῶσσαν …νά μή ὁμιλεῖται σήμερον.»
Αν παρακολουθήσει κάποιος τα μέρη στα οποία ίδρυσε σχολεία η Φ.Ε. θα καταλάβει ποιές ήταν οι περιοχές όπου χρησιμοποιούσαν την Αρβανίτικη γλώσσα στις καθημερινές συναλλαγές. Αλλά ακόμα και σε περιοχές όπου δεν υπήρχε παρόμοιο θέμα, η άρνηση των γονέων να μορφώσουν τα κορίτσια τους σίγουρα δεν προοιώνιζε τίποτα καλό για τον τόπο. Πολλοί πίστευαν ότι η εκπαίδευση θα δώσει αέρα στα κορίτσια τους και θα τα κάνει ανυπάκουα στους μέλλοντες συζύγους. Άλλοι υποστήριζαν ότι η μόρφωση δεν χρειάζεται στις γυναίκες και υπήρχαν και κάποιοι που θεωρούσαν τις μορφωμένες γυναίκες «ανήθικες» και έτρεμαν μήπως ο κόσμος χαρακτηρίσει έτσι τις κόρες τους.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι την εποχή εκείνη πίστευαν ότι όταν μια δασκάλα παντρεύεται πρέπει να σταματήσει να εργάζεται γι αυτό ζητούσαν αντικατάσταση των διδασκαλισσών που «περιήρχοντο εἰς τόν ἐν συζυγίᾳ βίον». Έτσι το Υπουργείο Παιδείας αναγκάστηκε να στείλει στους Νομάρχες της χώρας, στις 2 Ιουλίου 1874 εγκύκλιο «περί τῶν ὑπανδρευομένων δημοδιδασκαλισσῶν» με την οποία διαβεβαιώνει τους πολίτες «ότι εἰς τάς ἐγγάμους διδασκάλους ευρίσκει τις πολύ περισσότερα ἐχέγγυα πρός ἠθοποίησιν τῆς κοινωνίας, καί διά τοῦτο νά τίς προτιμᾶ».
Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία όμως, παρά τις δυσχέρειες, προχώρησε στο εγχείρημά αυτό. Τα σχολεία αυτά βέβαια δεν μακροημέρευσαν. Και μόνο το γεγονός όμως ότι απετόλμησε να πραγματοποιήσει ένα τέτοιο φιλόδοξο σχέδιο αποδεικνύει ότι η μόρφωση των Ελληνίδων αποτέλεσε τον κυρίαρχο στόχο της τον 19ο αι. και για μεγάλο μέρος του 20ού.
Αρσάκειο
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΚΗΦΙΣΙΑΣ
Η Κηφισιά, που οφείλει το όνομά της στις πηγές του ποταμού Κηφισού, ήταν κατά την αρχαιότητα ένας από τους δήμους της Αθήνας και ανήκε στην Ερεχθηίδα φυλή. Καταπράσινο προάστιο προσήλκυσε την εποχή της Τουρκοκρατίας το ενδιαφέρον Τούρκων μεγαλοτσιφλικάδων. Τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια ήταν ένα μικρό χωριό που συγκέντρωνε Αθηναίους παραθεριστές , μεταξύ αυτών και το βασιλικό ζεύγος, ή όσους είχαν ανάγκη ανάρρωσης.
ΕΙΚΟΝΑ 1. Η Κηφισιά στις 27 Ιουνίου 1907 από Κάρτ Ποστάλ εποχής.
Το πρώτο καταστατικό της κοινότητος των Κηφισιωτών υπεγράφη το 1870. Το 1867, πριν αρχίσει η ραγδαία ανάπτυξη της Κηφισιάς και ξεκινήσει η σιδηροδρομική σύνδεσή της με την Αθήνα, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία αποφάσισε να ιδρύσει εκεί σχολείο για να ενισχυθεί η διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας. Στο σχολείο αυτό επιτρεπόταν μέχρι το 1874 και η φοίτηση αγοριών. Διευθύντρια ήταν η κ. Λεμονιά Φωτιάδου. Το σχολείο λειτούργησε επί 13 χρόνια και έκλεισε το 1880. Γεγονός είναι πάντως ότι στα Πρακτικά της ΦΕ του 1876 αναφέρεται ότι η δασκάλα αντιμετώπισε στην αρχή πολύ εχθρική υποδοχή από τους κατοίκους.
ΕΙΚΟΝΑ 2. Η Έπαυλη Μελά στην Κηφισιά κτίστηκε με σχέδια του Τσίλλερ το 1885
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΜΕΝΙΔΙΟΥ
Ο Δήμος Αχαρνών είναι από τους αρχαιότερους Δήμου τής Αττικής και ανήκε στην Οινηίδα φυλή. Οι κάτοικοί του στην αρχαιότητα ήταν κυρίως καρβουνιάρηδες κάτι που αναφέρει και ο Αριστοφάνης στην ομώνυμη κωμωδία του «Ἀχαρνῆς» Την ονομασία Μενίδι πήρε κατά τον 12ο αιώνα, πριν να φθάσουν στην Αττική οι Αρβανίτικες φάρες[1]. Βρίσκεται στους Νότιους πρόποδες τής Πάρνηθας. Μετά την απελευθέρωση των Αθηνών από τους Τούρκους στην περιοχή είχε εγκατασταθεί μεγάλος αριθμός από Αρβανίτες οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τη δική τους γλώσσα. Έτσι η ΦΕ. αποφάσισε να ιδρύσει το 1867 σχολείο για να ενισχυθεί η διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας. Δύο χρόνια μετά, το 1869, το σχολείο αναγκάστηκε να κλείσει λόγω ελλείψεως μαθητριών.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: 1. Οι Αχαρνές (Μενίδι), το 1906, έργο του λαϊκού ζωγράφου Χρ. Τσεβά από την πινακοθήκη του Δήμου.
Πρώτη δασκάλα τού σχολείου ήταν η Χ. Ζαχαρίου. Ο Γεν. Γραμματέας τής ΦΕ το 1871 ομολόγησε στο ΔΣ ότι στο σχολείο του Μενιδίου «τῶν παθῶν της τόν τάραχον δοκιμάζει ἡ διδάσκαλος. Καθ΄ἑκάστην την προσβάλλουσι παντοιοτρόπως»[2] με αποτέλεσμα βέβαια την επόμενη χρονιά η διάδοχός της, «ἡ διδάσκαλος κ. Μαρία Μωραϊτου ἀπαυδήσασα από την ψυχρότητα τῶν κατοίκων παρῃτηθη.» . Τρία χρόνια μετά, το 1872, το σχολείο επαναλειτούργησε αλλά έκλεισε οριστικά το 1892.
[1] Αρβανίτικη λέξη που σημαίνει "πατριά".
[2] Πρακτικά ΦΕ 1871, Αθήνα, σ. 47
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΚΙΟΥΡΚΩΝ
Η περιοχή των Κιούρκων βρίσκεται στη Βόρεια έξοδο από το λεκανοπέδιο των Αθηνών στους Ανατολικούς πρόποδες της Πάρνηθας. Ήταν αρχαίος αθηναϊκός Δήμος με το όνομα Αφίδναι, όνομα το οποίο επαναχρησιμοποιήθηκε δια νόμου το 1919. Το όνομα Κιούρκα εμφανίζεται από την εποχή τής Φραγκοκρατίας όπως αναφέρει ο Κ. Μπίρης. Το 1383 πιθανόν να εγκαταστάθηκε στην περιοχή μία φάρα Αρβανιτών με επικεφαλής τον Κιούρκα, μαζί με τους Λιόσηδες, τους Μαλακασαίους και άλλους για να ενισχύσουν την άμυνα του Δουκάτου των Αθηνών. Η εγκατάστασή τους στην περιοχή έγινε μόνιμη αναφέρεται δε ότι και κατά την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Τούρκους παρέμειναν στην περιοχή θεωρώντας εαυτούς φρουρούς της πόλεως. Όπως είναι φυσικό η ανάμειξή τους με τους ντόπιους κατοίκους έγινε αιτία να χρησιμοποιείται στην περιοχή το γλωσσικό τους ιδίωμα στις καθημερινές συναλλαγές.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 1 : Άποψη των Αφιδνών σήμερα.
Για μία ακόμη φορά η ΦΕ έκρινε ότι θα έπρεπε οι νέες κοπέλες της περιοχής να μορφωθούν,γι αυτό,το 1867 κατόπιν υποδείξεως του Υπουργείου Παιδείας αποφάσισε να ιδρύσει εκεί Αρσάκειο Σχολείο. Δυστυχώς οι συνθήκες που αντιμετώπισαν στην περιοχή ήταν τραγικές. Οι κάτοικοι δεν επέτρεπαν στις κόρες τους να μορφωθούν και η δασκάλα αντιμετωπίστηκε ως φορέας «καινῶν δαιμονίων». Το σχολείο όπως ήταν φυσικό έκλεισε τον επόμενο χρόνο, λόγω της επίμονης άρνησης των κατοίκων να μορφώσουν τις κόρες τους. Η δασκάλα με τη θεία της που είχαν μεταβεί εκεί αναγκάστηκαν να αναχωρήσουν όταν βρήκαν το σπίτι τους κατεστραμμένο.
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ
Τα Πατήσια την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν ένα χωριό που το διέσχιζε ο ποταμός Ποδονίφτης με όχθες γεμάτες πλατάνια και πεύκα. Βρισκόταν στο μέσον ενός εύφορου και καταπράσινου κάμπου. Εκεί ήταν και η έδρα του Πασά τής Αθήνας, γι αυτό και πολλοί θεωρούν ότι το όνομα τής περιοχής αποτελεί παραφθορά της λέξης Πατισάχ.[1] Ο W. Schmidt , Δανός θεολόγος έγραψε στις εντυπώσεις του για την οδό που οδηγούσε στα Πατήσια λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση. «Ο δρόμος στην αρχή ήταν εξαιρετικός με πολύ καλό πλακόστρωτο, φτιαγμένο σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Μετά από μία ώρα γίνεται ένας στενός χωματόδρομος».
ΕΙΚΟΝΑ 1. Η αρχή της οδού Πατησίων κατά το τέλος του 19ου αι.
Μετά την απελευθέρωση τα Πατήσια τα αποκαλούσαν «Παραδείσια» λόγω των ωραίων κήπων με τους πολλούς κυπαρισσώνες. Τα νερά, το άφθονο πράσινο, η ξακουστή παραγωγή ντομάτας στα αμέτρητα περιβόλια καθιστούσαν την περιοχή ιδανική για εξοχική κατοικία. Γι αυτό το 1904 τα Πατήσια ήταν ένα από τα ωραιότερα κοσμοπολίτικα προάστια τής Παλιάς Αθήνας.
ΕΙΚΟΝΑ 2. Η περιοχή των Πατησίων στις αρχές του 20ού αιώνα
Στο Μικρό και ωραίο αυτό χωριό από την εποχή της τουρκοκρατίας είχαν εγκατασταθεί πολλοί Αρβανίτες . Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, το 1871, αποφάσισε να ιδρύσει εκεί σχολείο με Διευθύντρια την Καλλιόπη Κυπριάδου. Το σχολείο λειτούργησε 5 χρόνια. Η δεύτερη δασκάλα που το ανέλαβε ήταν η Χαρίκλεια Μόσχου. Το σχολείο έκλεισε το 1876.
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ
Η Ελευσίνα ήταν μία πανάρχαια ιερή πόλη που είχε συνδέσει το όνομά της με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Στους αιώνες που ακολούθησαν όμως περιέπεσε σε αφάνεια, έτσι το 1827, μετά την απελευθέρωση τής Ελλάδος, ήταν μία μικρή πόλη 250 κατοίκων, ως επί το πλείστον αρβανίτικης καταγωγής. Η μορφή τής πόλεως άρχισε να αλλάζει σταδιακά από το 1860. Οι δύο βασικές αιτίες της ανάπτυξής της ήταν η διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου(1880-1893) και η διέλευση της Σιδηροδρομικής Γραμμής που ένωνε την Αθήνα με την Πελοπόννησο. (1885)
Τα ήθη και τα έθιμα στην περιοχή αυτή ήταν πολύ αυστηρά κυρίως για τις γυναίκες, στις οποίες δεν επιτρεπόταν να πάνε ούτε στην Εκκλησία για να αποφεύγουν τα ανδρικά βλέμματα. Στην πόλη αυτή η ΦΕ αποφάσισε να ιδρύσει Σχολείο για τη μόρφωση των κοριτσιών, το 1871, με Διευθύντρια τη Σοφία Βεροπούλου. Παρά τις δυσοίωνες συνθήκες το σχολείο αυτό, με λιγοστές μαθήτριες λειτούργησε επί 21 χρόνια και έκλεισε το 1892.
ΕΙΚΟΝΑ 2. Ο χορός της Τράτας στην Ελευσίνα το 1907
Αναφέρεται ότι στην αρχή οι γονείς ακολουθούσαν παραπλανητικούς δρόμους για να οδηγήσουν τις θυγατέρες τους στο σχολείο ώστε να αποφύγουν την κακογλωσσιά των συμπολιτών τους. Απόδειξη της μεγάλης προσφοράς του σχολείου στην περιοχή της Ελευσίνας αποτελεί το έγγραφο που απέστειλε ο Νομάρχης Αττικής το 1881 στο ΔΣ της ΦΕ με το οποίο την παρακαλεί να μην καταργήσει το σχολείο . «Οὐδεμία γυνή ἐν Ἐλευσῖνι ὡμίλει ἢ ἐννόει τήν Ἑλληνικήν καί νῦν ἡ γλῶσσα διεδόθη ὣστε μόνον γραῖαι τινές δέν ὁμιλοῦσιν ἐκ συστολῆς, ὃμως ἐννοοῦσιν αὐτήν.»
ΕΙΚΟΝΑ 3. Η Ελευσίνα και ο κόλπος της
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΧΑΣΙΑΣ
Η Χασιά είναι μία ιδιαίτερα απομονωμένη περιοχή που περιβάλλεται από ορεινούς όγκους στους πρόποδες τής Πάρνηθας.
ΕΙΚΟΝΑ 1. Αποψη της Χασιάς σήμερα.
Απέχει 6 χιλιόμετρα από το αρχαίο φρούριο τής Φυλής από το οποίο προέρχεται και η σημερινή της ονομασία. Το όνομά της προέρχεται πιθανότατα από το γεγονός ότι ήταν αθέατη λόγω της Πάρνηθας που την περιβάλλει. Στον μικρό αυτό τότε οικισμό η ΦΕ ίδρυσε το 1890 σχολείο για να ενισχύσει τη διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας.
ΕΙΚΟΝΑ 2. Απόδειξη μισθοδοσίας της Όλγας Βάθη από το Αρσάκειο Χασιάς.
ΕΙΚΟΝΑ 3. Απόδειξη μισθοδοσίας της δασκάλας Βασιλικής Κωνσταντίνου από το Αρσάκειο Χασιάς.
Διευθύντρια ήταν η Βασιλική Κωνσταντίνου. Εκεί υπηρέτησε και η Όλγα Βάθη. Το σχολείο δυστυχώς έκλεισε το 1892, λόγω της απροθυμίας των κατοίκων να μορφώσουν τις θυγατέρες τους και τής κακής υποδοχής που επεφύλαξαν στίς δασκάλες.
[1] Για την προέλευση του ονόματος υπάρχουν πολλές εκδοχές.΄Ισως προέρχεται από τον αρχαίο Δήμο Βατής,(Βατήσι), ή από το όνομα Τούρκου κτηματία της περιοχής Πατίς- Αγά.
Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ
Αρσάκεια Σχολεία