Μέσα σε αυτή την τόσο διαφορετική για τα μάτια τού σημερινού κατοίκου τής Αθήνα εικόνα, το Δ.Σ. τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας άρχισε να αναζητεί οικία κατάλληλη να στεγάσει το δικό της «Σχολείο των Κορασίδων» και το οικοτροφείο του.

Το μοναδικό σχολείο θηλέων που λειτουργούσε στην Αθήνα την εποχή εκείνη ήταν το «Hill Memorial School» τού Αγγλικανού ιεραποστόλου John Hill και τής συζύγου του Fanny και στεγαζόταν τότε σε έναν τουρκικό πύργο κοντά στους «Αέρηδες». Προφανώς, λοιπόν, η Εταιρεία, όπως είπε και ο Μισαήλ Αποστολίδης στον λόγο που εκφώνησε στην τελετή εγκαινίων, άρχισε να αναζητεί στη γύρω περιοχή «ἓν ὁπωσοῦν κατάλληλον οἳκημα» για να στεγάσει το σχολείο της.

Α. ΟΙΚΙΑ ΒΙΤΑΛΗ-ΣΥΡΙΑΝΟΥ

Το πρώτο Σχολείο τής Εταιρείας στεγάστηκε τελικά στην οικία Βιτάλη-Συριανού στην οδό Καραϊσκάκη κοντά στη διασταύρωση με την οδό Ερμού, στου Ψυρρή.

Η συνοικία τού Ψυρρή κατά τους οθωμανικούς χρόνους βρισκόταν στις παρυφές τής Αθήνας. Τον 19ο αιώνα κατοικούσαν εκεί Αθηναίοι αστοί, πετυχημένοι έμποροι, οι οποίοι εργάζονταν και στήριζαν το παζάρι, αλλά και αγωνιστές τής Επανάστασης τού 1821, περιηγητές και ξένοι επισκέπτες τής πόλης. Εκεί βρισκόταν και το σπίτι τής Θηρεσίας Μακρή, στο οποίο φιλοξενήθηκε ο λόρδος Βύρων. Από εκεί κατάγονταν οι γνωστοί αγωνιστές τού 1821 αδελφοί Νικόλαος και Χρήστος Σαρρής αλλά και ο Παναγιώτης Κτενάς. Όπως λέει και ο Καρλ Κρουμβάχερ στο βιβλίο του «Ελληνικό ταξίδι», το 1886 «Επισκεφθήκαμε την πιο παλιά συνοικία της νέας πόλης την ονομαζόμενη “Ψυρρή”, που με τους κατοίκους και τα σπίτια της δίνει εικόνα από την κατάσταση της πόλης, όπως ξεπετάχθηκε μέσα από τα ερείπια μετά τον απελευθερωτικό πόλεμο στην πλαγιά της Ακρόπολης.»

Τα μικρά λαϊκά αλλά περιποιημένα σπίτια τής περιοχής ήταν διώροφα με μπαλκόνι και εσωτερική αυλή. Έτσι πρέπει να έμοιαζε και η οικία τού Βιτάλη, στην οποία από το 1819 μέχρι το 1837 διέμενε ο Γάλλος ζωγράφος Louis Dupré (1789-1837). Μετά τον θάνατο τού ζωγράφου, ο ιδιοκτήτης της, που ήταν και μέλος τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, ενοικίασε το κτήριο αυτό για τη στέγαση τού πρώτου «Σχολείου της Εταιρείας». Η ανακοίνωση που δημοσιεύθηκε στον Τύπο, καλώντας τους Αθηναίους να εγγράψουν σε αυτό τις θυγατέρες τους διέσωσε τη φήμη τής οικίας μέχρι τις μέρες μας.

«Πρόσκλησις πρός τούς γονεῖς»

Τῆς Φιλεκπαιδευτικῆς Ἑταιρείας. Ιούνιος 1837

«Τό ὑπό τῆς Φιλεκπαιδευτικῆς Ἑταιρείας συστηθέν σχολεῖον τῶν κορασίων εἶνε ἢδη ἓτοιμον, ὃθεν εἰδοποιοῦνται ὃσοι τῶν γονέων ἐπιθυμοῦν νά παρουσιάσωσι τά τέκνα των, διά νά καταγραφώσι εἰς τούς καταλόγους τῶν μαθητριῶν.

Ἡ καταγραφή γίνεται εἰς τό κατάστημα τοῦ σχολείου (οἰκία τοῦ κ. Βιτάλη Συριανοῦ), ὁδός Καραϊσκάκη παρά τῇ ὁδῷ Ἑρμοῦ, πλησίον τῆς χουρμαδιᾶς ἀπό τήν 9 ὣραν-12 πμ. Καί ἀπό τήν 2-5 μμ., παρούσης ἤδη τῆς διδασκάλου κ. Ειρήνης Σπορίδη μαθητευσάσης εἰς Παρισίους.»

Στις 7 Ιουνίου 1837 άρχισε να λειτουργεί εκεί το αλληλοδιδακτικό, όπου η φοίτηση ήταν δωρεάν, ενώ το ανώτερο τμήμα είχε μικρά δίδακτρα και άρχισε να λειτουργεί στις 29 Ιουνίου. Σε δημοσίευση τής εφημερίδας «Φήμη», στην οποίαν αναφέρονται και τα παραδιδόμενα μαθήματα, γίνεται ειδική μνεία  στο ότι η Εταιρεία «ἐπιφυλάττει τό δικαίωμα νά παραδέχηται ἀμισθί τάς πτωχάς καί ὀρφανάς κόρας τῶν ἀγωνισθέντων ὑπέρ πατρίδος».

Στις 13 Ιουνίου έγινε η πανηγυρική, επίσημη συνέλευση για την «ἐγκαθίδρυση τοῦ σχολείου τῶν κορασίων». Στην τελετή παρευρέθησαν ο Πρόεδρος και το Δ.Σ. τής Εταιρείας, ο επί τής Δημοσίας Εκπαιδεύσεως Γραμματεύς τής Επικρατείας [Υπουργός Παιδείας], ο Σεβασμιότατος Επίσκοπος Αττικής και ο Επίσκοπος Επιδαύρου Λιμηράς «ὁμοῦ μέ ἄλλους τινάς φιλομούσους κληρικούς, πολλά τῶν μελῶν τῆς Ἑταιρείας καί πλῆθος ἄλλων ἐν οἷς καί τινες κυρίαι, ὣστε καί τό διδακτήριον καί τά παρακείμενα δωμάτια ἒγεμον ἀπό τό πλῆθος τῶν συρρευσάντων ἀκροατῶν. Εἰς ὃλων ἐν γένει τῶν παρευρεθέντων τά πρόσωπα ἐφαίνετο ἡ φαιδρότης μαρτυροῦσα τῆς ψυχῆς των τήν ἀγαλίασιν, καί ὃλοι συγχαίροντες ἀλλήλους ἐξέφραζον τάς ἐλπίδας τῆς μελλούσης ὠφελείας ἣτις θέλει προέλθει ἐκ τοῦ τοιούτου καταστήματος εἰς ὃλον τό ἒθνος ὠς πρός τήν ἐκπαίδευσιν τοῦ γυναικείου φύλου».

Το κτήριο βέβαια δεν ήταν κατάλληλο και, όπως αναφέρει η Σοφίκα Δοανίδου στο έργο της «Η Βασίλισσα  Αμαλία και το Αρσάκειον», ήταν παλαιό, μικρό και «ἀρκετά ἄθλιον».

Β. ΟΙΚΙΑ ΒΕΝΘΥΛΟΥ

Λόγω όμως  τής μεγάλης προσέλευσης μαθητριών , κυρίως από την επαρχία και τις εκτός συνόρων ελληνικές περιοχές, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία άρχισε αμέσως να αναζητεί οίκημα για τη στέγαση τού οικοτροφείου της, στο οποίο θα διέμεναν οι «εσωτερικές» μαθήτριες και οι δασκάλες. Έτσι ενοικίασε στις 3 Οκτωβρίου 1837 την οικία Βενθύλου, στη συμβολή των οδών Μιαούλη και Θέσπιδος, στην ίδια περιοχή αλλά πιο κοντά στο Μοναστηράκι, για να στεγάσει εκεί το Οικοτροφείο της για μαθήτριες και δασκάλες. Ο Ιωάννης Βενθύλος (1804-1854) ήταν καθηγητής Πανεπιστημίου και είχε σπουδάσει φιλολογία στο Βερολίνο. Το κτήριο αυτό χρησιμοποιήθηκε από τη ΦΕ μέχρι το 1842 για διαφορετικούς κατά καιρούς λόγους, όπως διαβάζουμε στα Πρακτικά τού Δ.Σ. τής 2/12/1842.

Γ. ΟΙΚΙΑ ΛΟΓΟΘΕΤΟΥ

Λόγω τού συνεχώς αυξανόμενου αριθμού των υποψηφίων μαθητριών τα δύο αυτά κτήρια δεν κάλυπταν πλέον τις ανάγκες τού Παρθεναγωγείου. Το Συμβούλιο αναζητούσε ένα οικοδόμημα «ὁπωσούν καλύτερον» σε κεντρικότερο σημείο που να χωράει τα δύο σχολεία και το οικοτροφείο. Έτσι το 1838 το «Σχολείον τής Εταιρείας» άρχισε να λειτουργεί στην «οικία Λογοθέτου».


Ο Νικὀλαος Λογοθέτης καταγόταν από τη Τζια. Λόγω τής ευστροφίας του βρέθηκε στη δούλεψη τού Τούρκου αρχιναυάρχου Τζανούμ Χότζα. Μετά από πολλές περιπέτειες εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, παντρεύτηκε την κόρη τού Βερνάρδου Καπετανάκη που είχε το «Κονσουλάτο» τής Μεγάλης Βρετανίας, δηλαδή ήταν πρόξενος της Αγγίας, τίτλο που κατάφερε να πάρει και ο ίδιος ο Λογοθέτης. Σύμφωνα με γραπτές πηγές, στην αυλή τής οικίας αυτής ο λόρδος Έλγιν είχε συγκεντρώσει τα μάρμαρα που αφαίρεσε από την Ακρόπολη, πριν τα μεταφέρει με καράβι στο Λονδίνο.

Η αρχοντική κατοικία τής οικογενείας Χωματιανού – Λογοθέτη είναι κτίσμα τού 17ου αιώνα και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα οικίας των οθωμανικών χρόνων. Διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία των αρχοντικών τής εποχής εκείνης, δηλ. ισόγειες τοξωτές στοές που ένωναν τον εσωτερικό χώρο, περιμαντρωμένη αυλή και σκεπαστά χαγιάτια. Στην αυλή τής οικίας υπήρχε πηγάδι και στέρνα αλλά και βοηθητικά κτίσματα, όπως φούρνοι, πατητήρια και στάβλοι. Βρίσκεται στο Μοναστηράκι, απέναντι από τη Βιβλιοθήκη τού Αδριανού και την Παλαιά Στρατώνα, επί τής σημερινής οδού Άρεως 14β, η οποία τότε λεγόταν «Πλατειά Ρούγα τού Κάτω Συντριβανίου».
Εκεί γινόταν και το θορυβώδες παζάρι τής οθωμανικής Αθήνας. Πριν ενοικιασθεί από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, στεγαζόταν σε αυτή το Ελεγκτικό Συνέδριο. Το κτήριο αυτό ενοικιάσθηκε από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία το 1838 αντί 240 δρχ. τον μήνα, εκ των οποιων τα 40 δρχ. κατέβαλλε ο Δήμος Αθηναίων. Εκεί στεγάσθηκαν οι αίθουσες διδασκαλιας και το οκοτροφείο.

Μέσα στην αυλή τής παλαιάς οικίας βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου, μονόκλιτη βασιλική κτισμένη κατά την οθωμανική περίοδο (17ος αι.). Ανήκε και αυτό στην οικογένεια Λογοθέτου, έγινε όμως περισσότερο γνωστό αργότερα γιατί εκεί έψαλλαν ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης και ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου. 


Σήμερα από το κτίσμα αυτό σώζεται μόνον η Πύλη, η βρύση και μέρος της αυλής με την εξωτερική πέτρινη σκάλα. Η αποκατάσταση του χώρου έχει ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Αττική 2007-2013» του ΕΣΠΑ. Όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες, θα στεγαστεί εκεί το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης.


Δ. ΟΙΚΙΑ ΔΟΣΙΟΥ

Η αύξηση τού αριθμού των αιτήσεων των «κορασίων» που επιθυμούσαν να εκπαιδευτούν στο «Σχολείο τής Εταιρείας», αλλά και ο λόγος που έγινε στο Δ.Σ. «περί ἱδρύσεως ἑνός σχολείου δι’ ἀνήλικα ἄρρενα, ἐπί διδάκτροις» κατόπιν επιθυμίας πολλών συνδρομητών έστρεψαν την Εταιρεία στην αναζήτηση νέας πιο ευρύχωρης στέγης. Γι’ αυτό το 1839 μίσθωσε αρχικά μέρος τής οικίας Δοσίου. «Ἡ οἰκία αὓτη καί διά τήν εὐρυχωρίαν καί διά τήν θέσιν της οὖσα καταλληλοτάτη, παρέχει τάς εὐκολίας εἰς τό νά αὐξήσωμεν τόν ἀριθμόν τῶν συσσίτων κατά τήν ἐπιθυμίαν πολλῶν γονέων, νά ἀναπτύξωμεν καί νά τελειοποιήσωμεν τήν ἐκπαίδευσιν τοῦ γυναικείου φύλου καί εἰς τό νά συστήσωμεν καί ἕν σχολεῖον διά τά ἀνήλικα ἄρρενα κατά τήν ἐπιθυμίαν πολλῶν συνδρομητῶν ἐπί διδάκτροις» παραδέχεται τό Διοικητικό Συμβούλιο τής Φ.Ε. Παράλληλα όμως, αναγνωρίζοντας τις δυσκολίες, αναθέτει στον Σταμάτη Κλεάνθη να κάνει κάποιες μεταβολές στο οικοδόμημα για να γίνει περισσότερο λειτουργικό.

Η οικία Δοσίου παραδόθηκε στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία στις 18 Δεκεμβρίου 1839. Βεβαίως δεν είχε την ιδανική ευρυχωρία, όπως πληροφορούμεθα από μεταγενέστερη περιγραφή τού 1847, όταν πλέον στεγαζόταν εκεί το Κεντρικό Σχολείο. «Οἱ μαθηταί ἦσαν τόσον συνεσφιγμένοι, ὤστε οὐδέ νά σαλεύσωσιν εἰς τάς παραδόσεις ἐδύναντο.» Η οικία Δοσίου βρίσκεται στην οδό Ναυάρχου Νικοδήμου στη συμβολή με την Θουκυδίδου, ακριβώς απέναντι από το κτήριο που στεγαζόταν η Σχολή Χιλλ. Τον Ιανουάριο τού 1840 λειτούργησε εκεί και το «νηπιακό σχολείο των αρρένων». Το ενοίκιο ήταν 500 δρχ., όπως μαθαίνουμε από τα πρακτικά τής Γενικής Συνέλευσης τής Φ.Ε. Από την ίδια πηγή μαθαίνουμε ακόμα ότι κατά τα τέλη Απριλίου ‒ αρχές Μαΐου 1841 η βασίλισσα Αμαλία, μετά από επίσκεψή της στο κατάστημα, «ἐξέφρασεν τήν ὑψηλήν εὐχαρίστησίν της καί τόν ἒπαινον διά τήν εὐταξίαν, καθαριότητα, ἐπιτηδειότητα τῶν χειροτεχνημάτων καί τήν γενικήν τοῦ καταστήματος πρόοδον», όπως αναφέρεται στα Πρακτικά της Συνελεύσεως της 4ης Μαΐου. Λίγο αργότερα, στη Συνέλευση της 2ας Νοεμβρίου, ανακοινώθηκε ότι η Βασίλισσα Αμαλία «ηὐδόκησε καί ἔγραψε διά τοῦ κυρίου Αὐλάρχου εἰς τό Συμβούλιον, ότι εὐηρεστήθη νά δεχθῇ τόν τίτλον τῆς Προστάτιδος τῆς Ἑταιρείας.»

Μετά την αποχώρηση και τού «κεντρικού Σχολείου» από την οικία Δοσίου, αυτή πουλήθηκε στην οικογένεια Δεκόζη και έκτοτε άλλαξε πολλούς ιδιοκτήτες. Η οικία Δοσίου διατηρείται ως τις μέρες μας, αφού υπέστη πολλές ανακαινίσεις και αναπλάσεις.

Ε. ΟΙΚΙΑ BRACEBRIDGE

O Αμερικανός ιεραπόστολος τής Αγγλικανικής Εκκλησίας John Hill και η σύζυγός τού Fanny Hill έφθασαν στην Αθήνα το 1831, για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο ελληνικό κράτος, στον τομέα τής γυναικείας εκπαίδευσης. Το 1831 ίδρυσαν το πρώτο αλληλοδιδακτικό σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης, ανώτερο παρθεναγωγείο και διδασκαλείο. Το 1842 στην εφημερίδα «Αιών» διατυπώθηκε κατηγορία για άσκηση προσηλυτισμού στις νεαρές μαθήτριες από τους ιδρυτές (Χίλλεια). Αυτό έγινε αιτία οι Χιλλ να κλείσουν προσωρινά το παρθεναγωγείο τους, παρά το γεγονός ότι απαλλάχθηκαν από τη Δικαιοσύνη, αφού οι κατηγορίες  αποδείχθηκαν ανυπόστατες.

Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία τότε ενοικίασε το κτήριο στο οποίο στεγαζόταν η σχολή, δηλαδή την οικία τού Άγγλου αρχιτέκτονα Charles Holt Bracebridge, στη γωνία των οδών Θουκυδίδου και Ναυάρχου Νικοδήμου, για να στεγάσει εκεί το Οικοτροφείο. Κατεβλήθηκαν πάντως αρκετά χρήματα για τη βελτίωση τού κτηρίου και για την οργάνωση τού Οικοτροφείου. Τότε (1842) απέκτησε το σχολείο και το πρώτο κλειδοκύμβαλο. Η τροφοδοσία ανατέθηκε σε εργολάβο, στον οποίο «περιεγράφη λεπτομερῶς πᾶν ὃ,τι ὤφειλε νά παρέχῃ». Το ενοίκιο ήταν 9.400 δρχ. ετησίως. Στα δύο αυτά γειτονικά κτήρια θα λειτουργήσει το «Σχολείο τής Εταιρείας» μέχρι το 1844.
Μετά την αποχώρηση του «Σχολείου τής Εταιρείας», την οικία Bracebridge αγόρασε ξανά η Φανή Χιλλ το 1853. Αργότερα το κτήριο γκρεμίστηκε και ανοικοδομήθηκε νέο, στο οποίο μέχρι σήμερα στεγάζεται η σχολή Χιλλ.

ΣΤ. ΟΙΚΙΑ ΗΠΙΤΟΥ

Το 1844 το σχολείο αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει την οικία Δοσίου λόγω τής αύξησης τού αριθμού των μαθητριών και μεταφέρθηκε στην οικία Ηπίτου. Ο Ηπειρώτης γιατρός Πέτρος Ηπίτης ήταν μέλος τής Φ.Ε. και επί σειρά ετών φρόντιζε αμισθί την υγεία των μαθητριών. Στο νέο αυτό  κτήριο λειτούργησαν τα σχολεία τής Εταιρείας, ενώ το οικοτροφείο παρέμεινε στην οικία Bracebridge, όπως μαθαίνουμε από τα Πρακτικά τού Δ.Σ.

Η οικία Ηπίτου βρισκόταν στην οδό Βουλής και είχε πρόσοψη και στην οδό Σκούφου. Ήταν από τις πρώτες οικίες τής οδού αλλά και της μετεπαναστατικής Αθήνας. Σε αυτή στεγαζόταν παλαιότερα η «Βαυαρική Λέσχη Φιλαδέλφεια», το σημερινό «Ινστιτούτο Γκαίτε».

Το «σχολείο τής Εταιρείας» λειτούργησε εκεί μέχρι το 1855, χρονολογία κατά την οποία μεταφέρθηκε στο ιδιόκτητο κτήριο τής οδού Πανεπιστημίου, με την επωνυμία «Αρσάκειον», μετά τη δωρεά τού Αποστόλου Αρσάκη. Με το νέο αυτό όνομα το «σχολείο τής Εταιρείας» θα συνεχίσει την πορεία του 158 ακόμα χρόνια (συνολικά 180), στηρίζοντας πάντοτε την εκπαίδευση των Ελληνίδων και από το 1981 και των Ελληνοπαίδων, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και στην Πάτρα, στη Θεσσαλονίκη, στα Ιωάννινα και από το 1998 και στα Τίρανα.

Ζ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Εδώ τελειώνει η περιήγηση αυτή. Παρακολουθώντας την τοπογραφία των κτηρίων που ενοικίασε η Φ.Ε. για να στεγάσει τα σχολεία της αντιλαμβανόμαστε ότι κύριο μέλημα τού Δ.Σ. ήταν να υπάρχει εύκολη πρόσβαση για τις μαθήτριες και τα κτήρια να βρίσκονται κοντά στο κέντρο τής πόλης, το οποίο βέβαια την εποχή εκείνη ήταν υπό διαμόρφωση. Το πρώτο σχολείο βρισκόταν στού Ψυρρή, όσο το κέντρο της πόλεως ήταν στο Μοναστηράκι, και σιγά-σιγά, μετακινήθηκε στην Πλάκα, στο κέντρο τής Αγοράς όπου, όπως είναι φυσικό, δεν παρέμεινε για πολύ.

Ύστερα το Σχολείο μεταφέρθηκε σιγά-σιγά στο εσωτερικό τής Πλάκας, αφού η ανέγερση τού ανακτόρου τού Όθωνα (σήμερα κτήριο τής Βουλής των Ελλήνων), στη μετέπειτα ονομασθείσα πλατεία Συντάγματος, άλλαξε οριστικά το κέντρο και τη ζωή τής πόλης. Λίγο αργότερα, η οικοδόμηση τού Πανεπιστημίου θα δημιουργήσει ένα τρίτο κέντρο στην πόλη, μια νέα πόλη γεμάτη φοιτητές και νέους κατοίκους. Αυτό το νέο κέντρο (απόκεντρο όμως στα μέσα τού 19ου αιώνα) θα αποτελέσει τον χώρο όπου θα κτιστεί το ιδιόκτητο σχολείο τής ΦΕ.

Παναγιώτα Αν. Ατσαβέ