000

Η μάχη των Βασιλικών, Σκέψις Μακρυγιάννη – Έργο του Παναγή Ζωγράφου, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (αριστερά)
Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (αρχές 14ου αι.), Παναγία Περίβλεπτος, Αχρίδα (δεξιά)

Η πατρίδα του κάθε ανθρώπου και η θρησκεία είναι το παν και πρέπει να θυσιάζη και πατριωτισμόν και να ζη αυτός και οι συγγενείς του ως τίμιοι άνθρωποι εις την κοινωνία. Και τότε λέγονται έθνη, όταν είναι στολισμένα με πατριωτικά αιστήματα˙ το αναντίον λέγονται παλιόψαθες των εθνών και βάρος της γης.

Και δια τούτο ως πατρίδα γενική του κάθε ενού και έργο των αγώνων του μικρότερου και αδύνατου πολίτη, έχει και αυτός τα συμφέροντά του εις αυτήνη την πατρίδα, εις αυτήνη τη θρησκεία. Δεν πρέπει ο άνθρωπος να βαρύνεται και να αμελή αυτά˙ και ο προκομμένος πρέπει να φωνάζη ως προκομμένος την αλήθεια, το ίδιον και ο απλός. Ότι κρικέλα δεν έχει η γης να την πάρη κανείς εις την πλάτη του, ούτε ο δυνατός, ούτε ο αδύνατος˙ και όταν είναι ο καθείς αδύνατος εις ένα πράμα και μόνος του δεν μπορεί να πάρη το βάρος και παίρνει και τους άλλους να βοηθούν, τότε να μην φαντάζεται να λέγη ο αίτιος εγώ˙ να λέγη εμείς. Ότι βάναμε όλοι τις πλάτες, όχι ένας. Ένας από αυτούς ήμουν και εγώ.

Κι αφού ο Θεός θέλησε να κάμει νεκρανάσταση εις την πατρίδα μου, να την λευτερώσει από την τυραγνίαν των Τούρκων, αξίωσε κι εμένα να δουλέψω κατά δύναμη λιγότερο από το χερότερον πατριώτη μου Έλληνα. Γράφουν σοφοί άντρες πολλοί, γράφουν τυπογράφοι ντόπιοι και ξένοι διαβασμένοι για την Ελλάδα -ένα πράμα μόνον με παρακίνησε κι εμένα να γράψω, ότι τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κι αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσομεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να την φυλάμεν κι όλοι μαζί και να μην λέγει ούτε ο δυνατός "εγώ", ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς "εγώ"; Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει εγώ· όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λένε "εμείς". Είμαστε εις το "εμείς" και όχι εις το "εγώ". Και εις το εξής να μάθομεν γνώση, αν θέλομεν να φκιάσομεν χωριόν, να ζήσομεν όλοι μαζί.

Από τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη