Χωρίζεται σε τρία μέρη:
I. Η σύνδεση του Γρηγορίου Ξενόπουλου με τη Ζάκυνθο και το συγγραφικό του έργο (πεζό και θεατρικό).
II. Η σύνδεση του Ανδρέα Κάλβου με τη Ζάκυνθο.
III. Το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα – Η ζακυνθινή γλώσσα - Οι ιδιωματικές λέξεις.
I. Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΥ ΜΕ ΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ
Στη γη της Zακύνθου, την οποία θα επισκεφθούμε, θα αντικρίσουμε τη φυσική της ομορφιά. Πρέπει, όμως, να ξέρουμε και στοιχεία και από την ιστορία της. Αντί όμως να εστιάσουμε στα γεγονότα, θα προσπαθήσουμε να μιλήσουμε για ανθρώπους, επειδή η ονειρεμένη Ζάκυνθος είναι ο τόπος, στον οποίο έζησαν ιδιαίτεροι άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών.
Θα ξεκινήσουμε με τον Γρηγόριο Ξενόπουλο. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ο πατέρας του, Διονύσιος, καταγόταν από τη Ζάκυνθο, με απώτατες ρίζες στην Πελοπόννησο. Οι πρόγονοι της οικογένειας εγκαταστάθηκαν στη βενετοκρατούμενη Ζάκυνθο ήδη τον 16ο αιώνα. Ο συγγραφέας έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Ζάκυνθο, ακολουθώντας στη συνέχεια τον δρόμο των σπουδών. Έχει συγγράψει πολλά έργα, τα οποία διαδραματίζονται στη Ζάκυνθο.
Οι οκτώ κύριοι σταθμοί της ζωής του:
1. Γεννήθηκε στις 9 Δεκεμβρίου του 1867.
2. Ήταν Ζακυνθινός μυθιστοριογράφος, δημοσιογράφος, χρονογράφος και θεατρικός συγγραφέας.
3. Διετέλεσε αρχισυντάκτης στο θρυλικό πια περιοδικό «Η Διάπλασις των Παίδων».
4. Έφτασε μέχρι τον βαθμό του υπίλαρχου.
5. Γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για να σπουδάσει Φυσικομαθηματικά
6. Το 1927 ίδρυσε το περιοδικό «Νέα Εστία».
7. Το 1894 ανέλαβε τη διεύθυνση της «Εικονογραφημένης Εστίας».
8. Πέθανε στις 14 Ιανουαρίου 1951.
Α.ΤΟ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ήταν πολυγραφότατος. Έγραψε πάνω από 80 μυθιστορήματα και πλήθος διηγημάτων. Με έμπνευση από την πατρίδα του Ζάκυνθο, έγραψε κάποια από τα καλύτερά του έργα, Μαργαρίτα Στέφα (1893), Κόκκινος βράχος (1905), Στέλλα Βιολάντη, Ραχήλ, Φωτεινή Σάντρη. Ακολούθησαν έργα «αθηναϊκά», τα σημαντικότερα από τα οποία είναι «Ο πόλεμος» (1914), και «Οι μυστικοί αρραβώνες» (1915) και το «ζακυνθινό» «Λάουρα» (1915).
Β.ΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ
Το πρώτο του θεατρικό έργο, «Ο Ψυχοπατέρας», παρουσιάστηκε το 1895. Ακολούθησαν Το μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας (1904), η Στέλλα Βιολάντη (1909), οι Φοιτηταί. Ο Ξενόπουλος έγραψε συνολικά 46 διαφορετικά θεατρικά έργα. Γνώριζε ξένες γλώσσες, ενημερωνόταν για διάφορα γεγονότα που συνέβαιναν στις ευρωπαϊκές χώρες. Μετέφρασε και διασκεύασε αρκετά ξένα έργα. Συμμετείχε σε επιτροπές δραματουργικών διαγωνισμών ̇ το Βασιλικό Θέατρο της Αθήνας εγκαινιάστηκε το 1932 με δικό του έργο «Ο θείος Όνειρος». Τα περισσότερα έργα του Ξενόπουλου είναι τρίπρακτα Στην πρώτη πράξη τίθεται συνήθως το θέμα και χαρακτηρίζονται τα πρόσωπα, στη δεύτερη εντείνεται η πλοκή και κορυφώνεται το δράμα και στην τρίτη έρχεται η λύση. Η Στέλλα Βιολάντη υπήρξε πρότυπο για άλλα δύο γνωστά θεατρικά έργα του, τα οποία, αν και γράφτηκαν αργότερα, υστερούν σε δραματική τεχνική.
II. ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΒΟΥ ΜΕ ΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ
Ο Ανδρέας Κάλβος (1792 – 1869) είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές.
To 1792 oΑνδρέας Κάλβος γεννιέται στη Ζάκυνθο και ζει εκεί τα πρώτα του χρόνια, πρωτότοκος γιος του Ιωάννη Κάλβου, Κερκυραίου αξιωματικού του βενετικού στρατού, και της Αδριανής Ρουκάνη, που καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Ζακύνθου. Το 1802 και ενώ ο γάμος των γονιών του καταλήγει σε διάσταση, ο Α. Κάλβος και ο αδελφός του αναγκάζονται να ακολουθήσουν τον πατέρα τους στο Λιβόρνο της Ιταλίας.
Το 1802 ο πατέρας εγκαταλείπει τη μητέρα, παίρνει μαζί του τα δυο παιδιά, τον Ανδρέα και τον αδελφό του Νικόλαο, και εγκαθίσταται στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου και πεθαίνει το 1812. Ο Ανδρέας Κάλβος πηγαίνει στην Φλωρεντία όπου γνωρίζει τον λόγιο και ποιητή Ούγκο Φώσκολο. Σπουδάζει Ελληνική, Λατινική και Ιταλική φιλολογία, ταυτόχρονα παραδίδει μαθήματα, αρχίζει τις πρώτες λογοτεχνικές του προσπάθειες και συμμερίζεται τις φιλελεύθερες ιδέες του Φώσκολου. Οι δυο φίλοι καταφεύγουν το 1815 στην Ελβετία και την επόμενη χρονιά στην Αγγλία, όπου ο Φώσκολος πεθαίνει δώδεκα χρόνια αργότερα. Στο Λονδίνο διδάσκει, γράφει, μεταφράζει. Παντρεύεται μια Αγγλίδα, η οποία του χαρίζει μια κόρη, τις χάνει όμως και τις δύο το 1820. Επιστρέφει στην Φλωρεντία και από εκεί ξανά στην Ελβετία, όταν ξεσπά η Ελληνική Επανάσταση.
Με διαλέξεις, ομιλίες, δημοσιεύματα ενθαρρύνει Έλληνες και Φιλέλληνες.
Απογοητευμένος από τις περιστάσεις, τα εγκαταλείπει όλα και ξαναγυρίζει το 1852 στο Λονδίνο, όπου ξεκινά μια νέα ζωή. Το 1853 παντρεύεται τη Σαρλότ Ουώνταμς, η οποία έχει ένα ιδιωτικό σχολείο, όπου και διδάσκει ο Κάλβος στο εξής. Εκεί ο ποιητής των Ωδών θα ζήσει ευτυχισμένος τα τελευταία δεκαέξι χρόνια της ζωής του. Πέθανε στο Λονδίνο, στις 30 Νοεμβρίου 1869.
Παρ' όλη την «ξένη» ζωή του Κάλβου, πάντα στα ποιήματά του γίνεται αναφορά στην Ελλάδα και τη Ζάκυνθο. Το 1888, ο Κωστής Παλαμάς προβάλλει το έργο του Κάλβου, το οποίο από τότε κερδίζει ευρεία αναγνώριση.
Ακολουθούν ενδεικτικοί στίχοι του έργου του, οι οποίοι εξυμνούν τη Ζάκυνθο:
«Χαῖρε Αὐσονία, χαῖρε
καὶ σὺ Ἀλβιών, χαιρέτωσαν
τὰ ἔνδοξα Παρίσια·
ὡραία καὶ μόνη ἡ Ζάκυνθος
μὲ κυριεύει.
ιγ´.
Τῆς Ζακύνθου τὰ δάση,
καὶ τὰ βουνὰ σκιώδη,
ἤκουον ποτὲ σημαίνοντα
τὰ θεῖα τῆς Ἀρτέμιδος
ἀργυρᾶ τόξα.»
III. ΤΟΠΙΚΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ- ΠΡΟΦΟΡΑ - ΙΔΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
Α. Το τοπικό ιδίωμα της Ζακύνθου
Το ιδίωμα αυτό είναι ιδιαίτερο και αναπόσπαστο στοιχείο του πολιτισμού και της ζωής των κατοίκων. Το νησί ήταν υπό Ενετική κυριαρχία για αρκετά χρόνια. Την περίοδο της Ενετοκρατίας επίσημη γλώσσα ήταν η Ιταλική, γι’ αυτό και υπάρχουν κατάλοιπα της ιταλικής γλώσσας ακόμα και σήμερα. Εκτός από την Ενετική κατοχή η Ζάκυνθος γνώρισε και την Αγγλική, αυτό όμως δεν δείχνει να επηρέασε καθόλου τον τρόπο ζωής των κατοίκων και τη γλώσσα, αφού σε αυτήν δεν εντοπίζονται αγγλικά δάνεια.
Παραδείγματα γλωσσικών δανείων από την ιταλική γλώσσα
basta=αρκετά
barberis=κουρέας
cabanario=κωδωνοστάσιο
camera=δωμάτιο
cassela=κιβώτιο
Β. Άλλα χαρακτηριστικά του ιδιώματος της Ζακύνθου είναι:
1. Η διαφορά στον τονισμό σε ορισμένες λέξεις, όπως φωτία αντί για φωτιά, μακρία αντί για μακριά κ.ά.
2. Η συλλαβική αύξηση στου ιστορικούς χρόνους π.χ. επήγαμε, εκαθίζετε
3. Πιο ανοιχτές οι συλλαβές στο τέλος της λέξης, έτσι η γενική πληθυντικού έχει την κατάληξη -ονε π.χ. των ανθρωπώνε, των νέονε.
4. Η τροπή των άρθρων από του, της σε τσου, στη διατήρηση του αρχαίου ου αντί για υ π.χ. τρούπα αντί για τρύπα.
5. Η εναλλαγή φωνηέντων όπως του ε σε ιο π.χ. γιομίζω αντί για γεμίζω.
6. Η αντιμετάθεση συμφώνων π.χ. αδρεφός αντί για αδερφός.
Επίσης ένα σηµαντικό στοιχείο είναι ότι οι κάτοικοι της χώρας είχαν πολύ περισσότερες συναλλαγές µε την Ιταλία µέχρι την απελευθέρωση. Εκεί σπούδαζαν όσα παιδιά είχαν έφεση για µάθηση και γονείς που να αντέχουν τα έξοδα. Τα παιδιά αυτά, γυρίζοντας στη Ζάκυνθο είχαν τα Ιταλικά ως δεύτερη γλώσσα.
Η γλώσσα του λαού όμως είναι η ελληνική.
Παραδείγματα - χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
· ∆ιατήρηση της χρονικής αύξησης mκαι έµφαση στην εκφορά της
- «..δεν ελογάριασε καλά την ώρα, εσούρπωσε …»
- «Εκινήσανε το λοιπό να φύγουνε, εµαζώξανε τα κέρατά τσου και τση ορές στσου……»
- «Πρέπει να εύρουµε ένα καρέλι»
· Εναλλαγή φωνηέντων και διφθόγγων
Ήτουνα (=ήτανε) , ευτός (=αυτός) , γιοµίζω (=γεµίζω),
απόγιοµα (= απόγευµα), καρέλι (=καρούλι)
· Εναλλαγή συµφώνων
Βολά (=φορά)
(Μ)πελαµίνα (= παραµίνα)
· Αντιµετάθεση συµφώνων
Αδρεφός (αντί αδερφός), λειτρουγία (=λειτουργία)
· ∆ιατήρηση της αρχαίας προφοράς
τρούπα (=τρύπα), φουσέκι (=φυσέκι)
Παιδία, µακρύα, χωρίο, µία, φωτία, φωτίες, ποίος,, οποίος, γρήα
· ∆ιατήρηση αρχαίας σύνταξης
από λίγο= ολίγου δείν
· Προφορά του τελικού ν
1. αβροκόκι = αγριοκόκι
2. Αγγειάω =αγγίζω
3. αγκουφός = ο γοφός, ή και η λεκάνη
4. Α(γ)κουρµάζοµαι =ακροάζοµαι
5. Αλαλιασµένος = άλαλος,άφωνος, αποσβολωµένος
View the embedded image gallery online at:
https://arsakeio.gr/gr/ekali/ekali-junior-high-a/ta-nea-mas/educational-programs/32959-zakynthos-h-gh-twn-poihtwn#sigProId668ad2b10d
https://arsakeio.gr/gr/ekali/ekali-junior-high-a/ta-nea-mas/educational-programs/32959-zakynthos-h-gh-twn-poihtwn#sigProId668ad2b10d
Ζάκυνθος