Τα κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη. Νέα έκδοση τής Φ.Ε.

Με την ευκαιρία τού εορτασμού των 180 χρόνων λειτουργίας των Αρσακείων Σχολείων, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία τιμώντας τον ευεργέτη της Απόστολο Αρσάκη εξέδωσε σε βιβλίο τα δημοσιεύματά του στην ελληνική γλώσσα. Στην έκδοση αυτή αναδεικνύονται η λογιότητα τού Αρσάκη, οι πνευματικές του ανησυχίες καθώς και η βαθιά γνώση του τής Ελληνικής.

Ακολουθεί ο Πρόλογος τού βιβλίου από τον Πρόεδρο της Φ.Ε. καθηγητή Γεώργιο Μπαμπινιώτη

180 χρόνια Παιδείας: Μνήμη Αποστόλου Αρσάκη

Το Διοικητικό Συμβούλιο τής Φιλεκπαιδευτική Εταιρείας, εορτάζοντας τα 180 χρόνια λειτουργίας των Αρσακείων Σχολείων (λειτουργούσαν από το 1836 αλλά ονομάσθηκαν Αρσάκεια από το 1850), αποφάσισε να τιμήσει τον ευεργέτη Απόστολο Αρσάκη με την έκδοση —μεταξύ άλλων— των ελληνικών δημοσιευμάτων του. Η έκδοση αυτών των κειμένων τού Αρσάκη καταδεικνύει μιαν άλλη πλευρά τού ανδρός, την οποία έχουμε επισημάνει και αναδείξει στη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία από καιρό, τη λογιότητα τού Αποστόλου Αρσάκη, τις πνευματικές του ανησυχίες, τη βαθύτατη γνώση τής ελληνικής γλώσσας και την όλη προσωπικότητά του, που τον κατατάσσουν (όπως έχω αλλού υποστηρίξει) στη χορεία των εκπροσώπων τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
         Έτσι, ενώ είναι συχνή η αναφορά στη δράση τού Αποστόλου Αρσάκη ως επιστήμονος και διαπρέψαντος πολιτικού στη Ρουμανία, όπου έζησε, δεν είναι εξίσου γνωστή η πνευματική του δραστηριότητα, τα παλαιότερα κείμενά του, πριν ασχοληθεί με την πολιτική. Αυτά τα κείμενα είναι «η άλλη πλευρά» τής προσωπικότητάς του, που εξηγεί και το πώς και γιατί συνέλαβε να στηρίξει αποφασιστικά μια εθνική προσπάθεια, ένα «παιδευτικό κίνημα» μόρφωσης τής Ελληνίδας, που ήταν στην πραγματικότητα η κύρια στόχευση ίδρυσης τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Ο Αρσάκης «μετείχε» τής ελληνικής παιδείας, συνομιλούσε και συνεργαζόταν με τους Έλληνες λογίους τού Διαφωτισμού, συμφωνώντας (λ.χ. με τον Νεόφυτο Δούκα, τον Άνθιμο Γαζή, τον Στέφανο Κομμητά) ή και διαφωνώντας μαζί τους (λ.χ. με τον Κοραή), διαχρονικό δε μέλημά του ήταν η παιδευτική αφύπνιση των Ελλήνων και η επανάκτηση τής ελευθερίας τους. Δεν είναι τυχαία η αναφορά στον Ναπολέοντα και η εξύμνησή τού μεγάλου Γάλλου στρατηλάτη στο κείμενό του Θύρσις και Δάφνις προκειμένου να βοηθήσει να ελευθερωθεί η υπόδουλη Ελλάδα.
         Τα κείμενα τού Αποστόλου Αρσάκη στον Ερμή τον Λόγιο τής Βιένης υπηρετούν το πνεύμα τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού, με ηγετική εμπνευσμένη και εμπνέουσα μορφή τον σοφό των Παρισίων, τον Αδαμάντιο Κοραή, προς τις γλωσσικές απόψεις τού οποίου, πάντως, ήταν αντίθετος ο Απόστολος Αρσάκης. Ἡ ἔκθεσις συνοπτική τῆς ἰατρικῆς ἱστορίας, δημοσιευμένη σε συνέχειες στον Ερμή τον Λόγιο, είναι στο πνεύμα τής συνειδητοποίησης από τους Έλληνες τής μεγάλης πολιτισμικής τους παράδοσης στην πορεία τής πνευματικής τους αφύπνισης. Το ίδιο και το πόνημα στο οποίο εξέταζε ο Απόστολος Αρσάκης το οξύ φιλολογικό θέμα αν επιτρεπόταν κατά την Αρχαιότητα στις γυναίκες να παρακολουθούν τις παραστάσεις αρχαίου δράματος.
         Στο γλωσσικό ζήτημα που έχει ξεσπάσει στην εποχή του από τη σύγκρουση Ευγενίου Βούλγαρη και Ιωσήπου Μοισιόδακος (τη δεκαετία τού 1770) και τη διαμάχη Αδαμαντίου Κοραή και Παναγιωτάκη Κοδρικά (την εικοσαετία πριν από την ελληνική επανάσταση) ο Απόστολος Αρσάκης δεν μένει αμέτοχος. Αν κρίνουμε από τη γλώσσα των κειμένων του αλλά και από τις σχέσεις του με τον Νεόφυτο Δούκα, θερμό υποστηρικτή τής λόγιας γλώσσας, ο Απόστολος Αρσάκης τάσσεται υπέρ τής λόγιας έως και αρχαΐζουσας γλώσσας. Η αναστροφή του με τα αρχαία κείμενα τού εξασφάλιζε μιαν άνεση στη χρήση τής αρχαίας, τής αρχαΐζουσας και τής λογιότερης γενικά γλώσσας, η οποία φαίνεται ότι θα συμβάδιζε με τη γενικότερη έλξη του προς το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και τον αρχαίο λόγο. Αυτή η εξοικείωση και βίωση τού αρχαίου λόγου είναι έκγλυφη στα αρχαιοπινή επιγράμματά του όσο και στο θεοκριτείου ύφους ποιητικό κείμενό του Θύρσις και Δάφνις. Η γλώσσα στα κείμενα αυτά είναι μίμηση τού αρχαίου ποιητικού λόγου σε στιγμές μεγάλης γλωσσικής έξαρσης, όπου η θήρευση σπάνιων λεκτικών τύπων καθιστά το κείμενο ελκυστικό μεν, αλλά αρκούντως δύσκολο στην πρόσληψή του. Συγχρόνως, όμως, δεν μπορεί παρά να θαυμάσει κανείς σε ποιον βαθμό κατάκτησης τής αρχαίας μας γλώσσας είχε φθάσει αυτός ο από μικρός ξενιτεμένος και αγωνιζόμενος Έλληνας. Η αττικίζουσα γλώσσα στο κείμενό του Περὶ τοῦ εἰ ἐξῆν ταῖς γυναιξὶ ταῖς δραματικαῖς ἐπιδείξεσι παρεῖναι, ή επιστολή του προς τον Στέφανο Κομμητά (Ἀ. Ἀρσάκης τῶ Κομμητᾶ εὖ πράττειν) δείχνει τι δυνατότητες γλωσσικές διέθετε ο άνδρας, που με την ίδια ευκολία περνάει σε ένα πιο απλό αλλά λόγιο πάντοτε γλωσσικό ύφος, όταν τούτο επιβάλλεται από το θέμα του και τον επιδιωκόμενο στόχο. Το κείμενο αυτό είναι η Ἔκθεσις συνοπτικὴ περὶ τῆς ἰατρικῆς ἱστορίας.
         Ο Απόστολος Αρσάκης φαίνεται ότι είχε το χάρισμα τής εκμάθησης γλωσσών. Όχι μόνο την Ελληνική, τη νέα Ελληνική και την αρχαία και αρχαΐζουσα και την απλή λόγια Ελληνική εξέμαθε (μολονότι πάντοτε βρισκόταν, σπούδασε και έζησε εκτός Ελλάδος), αλλά και τη Γερμανική (Βιένη και Halle) και τη Λατινική (σ’ αυτήν έγραψε τη διατριβή του) και βεβαίως τη Ρουμανική και τη Γαλλική. Το γλωσσικό αυτό χάρισμα συμπλήρωνε την εκπλήσσουσα διανοητική ικανότητά του, που τού επέτρεψε και διακεκριμένος επιστήμων (ιατρός) να γίνει και μέγας πολιτικός (έφθασε μέχρι το αξίωμα τού πρωθυπουργού στη Ρουμανία).

Η έκδοση τού παρόντος έργου υπήρξε, από τη φύση της, ιδιαίτερα δυσχερής. Η γλώσσα των κειμένων τού Αρσάκη, αρχαία και αρχαΐζουσα, όπως είπαμε, απαιτούσε απόδοσή της και στη σύγχρονη Ελληνική για να γίνει κατανοητό το πρωτότυπο κείμενο. Αυτό επέβαλλε και η ηυξημένης δυσκολίας (λόγω ποιητικών και διαλεκτικών αρχαϊσμών) γλώσσα των περισσοτέρων κειμένων. Το δύσκολο έργο τής μεταγλώττισης και τού σχολιασμού τού πρωτοτύπου κειμένου με εκτενείς υποσημειώσεις και εισαγωγικά κείμενα ανέλαβαν άξια, διακεκριμένα διευθυντικά στελέχη τού εκπαιδευτικού προσωπικού των Αρσακείων Σχολείων (τώρα ομότιμα μέλη τού διδακτικού προσωπικού και εταίροι τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας), η κ Μαριάννα Γεωργούντζου και η κ. Παναγιώτα Ατσαβέ. Συγκεκριμένα, για την απόδοση στα Νέα Ελληνικά των έργων τού Αρσάκη συνεργάστηκαν οι κ. Γεωργούντζου και Ατσαβέ, ενώ την εισαγωγή και τα σχόλια στα έργα τού Αρσάκη έχει συντάξει η κ. Ατσαβέ.
         Στην έκδοση συνεργάστηκαν επίσης η κ. Μικέλα Βλαβιανού και η κ. Λίντα Βολτή, συνεργάτιδες τού Γραφείου μου, με μεγάλη πείρα και ικανότητα στον εκδοτικό τομέα. Πολύτιμες, τέλος, υπήρξαν για την όλη έκδοση και εμφάνιση τού έργου η πείρα και η τέχνη τού ιστορικού τού βιβλίου κ. Κωνσταντίνου Στάικου, εταίρου τής Φ.Ε., ο οποίος επωμίσθηκε την έκδοση τού ειδικού αυτού έργου.

Ο αναγνώστης που θα διαβάσει το βιβλίο αυτό θα καταλάβει ότι ο Απόστολος Αρσάκης δεν ήταν απλώς ο ευεργέτης των Αρσακείων Σχολείων, αλλά υπήρξε πάνω απ’ όλα Έλληνας πατριώτης, προσωπικότητα των Γραμμάτων, τής Επιστήμης και τού Νεοελληνικού Διαφωτισμού, καθώς και «εραστής τής ελληνικής παιδείας». Με τη στάση του δεν συνετέλεσε μόνο στην πνευματική αφύπνιση τού Γένους πριν από τον Αγώνα, αλλά και η πηγή για τη μόρφωση τα 180 αυτά έτη περίπου 300.000 χιλιάδων Ελληνίδων (προστιθεμένων από τη δεκαετία τού ’80 και αρρένων), γεγονός που αποτελεί «προσφοράν ἐς ἀεί», προσφορά ποιοτικής ελληνικής παιδείας, ανυπολόγιστης διαχρονικής αξίας για την πατρίδα μας.