Το Πάσχα και η Ανάσταση τού Χριστού είναι η μεγαλύτερη γιορτή τής Ορθοδοξίας. Και, φυσικά, το Πάσχα δεν μπορούσε να μην εορτάζεται και στο Οικοτροφείο τού Αρσακείου Ψυχικού. Οι νεαρές εσωτερικές μαθήτριες βίωναν στο σχολείο τους αυτή τη μεγαλειώδη ανοιξιάτικη γιορτή. Πριν από τον πόλεμο τού 1940, το οικοτροφείο έκλεινε μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Τα Χριστούγεννα και το Πάσχα παρέμενε ανοιχτό. Οι εσωτερικές μαθήτριες περνούσαν τις διακοπές τους στο φιλόξενο περιβάλλον τού Σχολείου, πραγματοποιώντας μικρές εκπαιδευτικές εκδρομές στο κέντρο τής Αθήνας ή στις γύρω περιοχές, ασκούμενες στο Γυμναστήριο, διαβάζοντας βιβλία, κάνοντας βόλτες στον κήπο ή ταΐζοντας τα κουνελάκια και τις κότες που βρίσκονταν πίσω από το κτήριο τού Σχολείου.
Την 5η ημέρα τού εορτασμού τής Εκατονταετίας τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, που πραγματοποιήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 1936 στο Θέατρο τού Αρσακείου Ψυχικού, προβλήθηκε μια ταινία από τη ζωή των μαθητριών στο Σχολείο. Σκηνοθέτης της ήταν ο Κωνσταντίνος Λελούδας, ένας από τους ικανότερους και εμπειρότερους κινηματογραφιστές τής εποχής, ο οποίος είχε έρθει από την Αμερική. Εκεί είχε εργαστεί σε πολλά μεγάλα στούντιο και οι γνώσεις του για την τέχνη τού κινηματογράφου ήταν πολλές. Μάλιστα ήταν αυτός που ξεχώρισε το ταλέντο τού Μάνου Κατράκη δίνοντάς του ρόλο σε μία ταινία του. Δυστυχώς δεν έχει σωθεί ολοκληρωμένο αυτό το ντοκιμαντέρ από τη ζωή στο Αρσάκειο με το μοντάζ τού δημιουργού του. Διασώθηκαν όμως ώς τις μέρες μας κινηματογραφημένα αμοντάριστα αποσπάσματα που παρουσιάζουν ‒μεταξύ άλλων‒ και μέρος από τον εορτασμό τής Μεγάλης Εβδομάδος στο Αρσάκειο Ψυχικού το 1936.
Φυσικά το ντοκιμαντέρ αυτό δεν έχει ήχο. Η προβολή διακόπτεται από επιγραφές που αναγγέλλουν αυτό που θα ακολουθήσει. Εδώ παρουσιάζονται τα αποσπάσματα τής ταινίας που αναφέρονται στον εορτασμό τού Πάσχα στο Αρσάκειο το 1936. Τότε Πρόεδρος τής Φ.Ε. ήταν ο Κωνσταντίνος Κυριακός, Αντιπρόεδρος ο Γεώργιος Ιατρού, Γραμματέας ο Ιωάννης Θεοδωρίδης και μέλη οι Δημήριος Αιγινίτης, Γεώργιος Αναγνωστόπουλος, Περικλής Βλάχος, Ιωάννης Δοανίδης, Μιχαήλ Ευλάμπιος, Αχιλλέας Κύρου, Σπυρίδων Λοβέρδος, Παναγιώτης Οικονόμου και Σπυρίδων Τσαγρής. Επόπτης των Σχολείων τής Φ.Ε. ήταν ο Σπυρίδων Καλλιάφας, διευθύντρια τής Παιδαγωγικής Ακαδημίας ήταν η Άννα Γιαννοπούλου και διευθύντρια τού Αρσακείου Οικοτροφείου και τής Αστικής Σχολής η Ασπασία Σκορδέλλη. Το εγχείρημα αυτό μας παρουσιάζει τη ζωή στον τόσο γνωστό χώρο του Αρσακείου Ψυχικού μιαν άλλη εποχή που έχει πια περάσει..
Στο ντοκιμαντέρ που ακολουθεί φαίνεται το Αρσάκειο όπως ήταν το 1936. Δεν είχε κτιστεί ακόμα η 2η αίθουσα του Γυμναστηρίου, στο κεντρικό κτήριο δεν υπήρχε το όνομα τού Σχολείου, ενώ η θέα από τα προπύλαια τού Σχολείου προς τον Υμηττό ήταν εκπληκτική και δεν θύμιζε σε τίποτα την σημερινή όψη προς το Νέο Ψυχικό, Χολαργό, Παπάγου και άλλες πυκνοκατοικημένες περιοχές. Ο εξωτερικός χώρος γύρω από την Αγία Αναστασία δεν είχε διαμορφωθεί ακόμη πλήρως. Το εσωτερικό τού ναού δεν είχε αγιογραφηθεί, όμως είχαν μεταφερθεί εκεί όλα τα ιερά σκεύη και οι εικόνες από τον παλαιό ναό τής Αγίας Αναστασίας στην Πανεπιστημίου.
Οι οικότροφες μαθήτριες του Αρσακείου όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα εκκλησιάζονταν στην Αγία Αναστασία και με κατάνυξη παρακολουθούσαν τον σεβάσμιο ιερέα να ψάλλει. Η Μεγάλη Πέμπτη και η Μεγάλη Παρασκευή είναι για τους Χριστιανούς ημέρες θλίψης, λόγω τού Θείου Πάθους.
«Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,
σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται»
Όμως οι Αρσακειάδες γνώριζαν καλά ότι τη θλίψη τής Μεγάλης Εβδομάδας θα ακολουθούσε η πολυαναμενόμενη Ανάσταση. Γι’ αυτό με μεγάλη χαρά και προθυμία φρόντιζαν να γυαλίσουν τα κηροπήγια και να καθαρίσουν τον μικρό ναό τού Σχολείου τους, ετοιμάζοντάς τον για τη Μεγάλη Εβδομάδα.
«Ο στέφανος με τον οποίον εστεφάνωσεν τον Χριστόν η ακανθοφόρος Συναγωγή, έπρεπε να εξαλειφθή, να ταφή υπό βουνά ανθέων, τα οποία προσέφερε χαίρουσα και φρίσσουσα η γη, εις εκείνον όστις δι’ αυτών την ζωγράφισε».
Κάθε χρόνο τέτοια εποχή τα λόγια αυτά τού Αλ. Παπαδιαμάντη αποκτούσαν μια συγκινητική επικαιρότητα. Γι’ αυτό και οι νεαρές οικότροφες μαθήτριες την Μεγάλη Παρασκευή, με την ανατολή τού ηλίου, ξεχύνονταν στους κήπους τού Σχολείου και μάζευαν λουλούδια για τον στολισμό τού Επιταφίου και τα στεφάνια για τη λιτανεία. Ο μελαγχολικός ήχος τής καμπάνας καλούσε τις μαθήτριες και τους πιστούς για την Ακολουθία τού Επιταφίου, στην οποία προσέρχονταν Αρσακειάδες, ο Πρόεδρος, τα μέλη τού Διοικητικού Συμβουλίου και πολλοί εκπαιδευτικοί τής Φ.Ε. Η λιτανεία τού Επιταφίου γύρω από το Σχολείο συγκέντρωνε πολύ κόσμο, όπως βλέπουμε στην ταινία.
«Ανοίξετε αγκαλιές ειρηνοφόρες
Ομπροστά στους Αγίους και φιληθήτε»
Το πρωί τού Μεγάλου Σαββάτου, μετά την πρώτη Ανάσταση ακολουθούσε λαμπαδηφορία που προμήνυε την επερχόμενη Ανάσταση τού Κυρίου. Το έθιμο αυτό αγαπήθηκε ιδιαίτερα στα χρόνια τής Τουρκοκρατίας, επειδή οι πιστοί συνδύαζαν το φως από τις λαμπάδες με το φως της ελευθερίας. Στην ταινία, βέβαια, δεν περιλαμβάνεται το βράδυ της Ανάστασης. Τα πενιχρά τεχνικά μέσα που διέθεταν οι κινηματογραφιστές και ο σκηνοθέτης την εποχή εκείνη και, βέβαια, η έλλειψη ήχου εμπόδιζε την αποτύπωση των χαρμόσυνων φωνών των νεαρών κοριτσιών όταν αναφωνούσαν «Χριστός Ανέστη» «Αληθώς Ανέστη».
«Καθαρώτατον ήλιον επρομηνούσε
Τής αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι,
Σύγνεφο, καταχνιά, δεν απερνούσε
Τ’ ουρανού σε κανένα από τα μέρη»∙
«Γλυκεία Πασχαλιά! Η μήτηρ τής χαράς!» Πάντα η Κυριακή τού Πάσχα είναι χαρμόσυνη ημέρα για τη Χριστιανοσύνη. Και το υπαίθριο σούβλισμα τού αρνιού το Πάσχα είναι ένα από τα παλαιότερα ελληνικά έθιμα με ρίζες στην αρχαία Ελλάδα. Έτσι λοιπόν και στο Αρσάκειο, νωρίς το πρωί, ο μάγειρας τού Σχολείου έβαζε στην σούβλα τον οβελία για το πασχαλινό γεύμα. Οι τραπεζοκόμοι και το άλλο προσωπικό ετοίμαζε στο δασάκι το πασχαλινό τραπέζι. Είχε και αυτό την τελετουργία του, αφού εκτός των μαθητριών ήταν πάντα παρούσες οι διευθύντριες Άννα Γιαννοπούλου και Ασπασία Σκορδέλη, αλλά και πολλοί καθηγητές. Το ψήσιμο τού οβελία και το συνοδευτικό γεύμα αποζημίωνε τα παιδιά μετά την νηστεία του Πάσχα. Μια νεαρή Αρσακειάδα απηύθυνε χαιρετισμό και ευχές προς τους συνδαιτυμόνες και όλοι χαρούμενοι απολάμβαναν το πασχαλινό γεύμα. Μια τραπεζοκόμος μάλιστα έκανε και την απαραίτητη πρόβλεψη για το μέλλον, διαβάζοντας χαμογελαστή τη σπάλα τού αρνιού.
Η πιο χαρακτηριστική, όμως, στιγμή της ημέρας ήταν το τσούγκρισμα των αβγών. Λίγο αργότερα την ξεχωριστή αυτή ημέρα, μέλη τού Δ.Σ. τής Φ.Ε. με επί κεφαλής τον Πρόεδρο Κωνσταντίνο Κυριακό ήρθαν ένα χαιρετήσουν και να ευχηθούν τις νεαρές Αρσακειάδες. Ακολούθησαν και πολλοί εκπρόσωποι των Αρχών για να τσουγκρίσουν ένα κόκκινο αβγό, όπως επέβαλε η παράδοση. Έτσι πέρασε το Πάσχα τού 1936 στο Αρσάκειο Ψυχικού με χαρά και αγάπη, όπως ακριβώς το περιγράφει ο Δ. Σολωμός.
«Φιληθείτε γλυκά χείλη με χείλη
Πέστε: Χριστός Ανέστη, εχθροί και φίλοι.»
Και επειδή μία εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις, ας παρακολουθήσουμε πώς αποτύπωσε τον εορτασμό αυτό ο φακός τού Κωνσταντίνου Λελούδα.
Παναγιώτα Αναστ. Ατσαβέ
φιλόλογος ‒ ιστορικός
1936